uluslararası kurban sempozyumu

Seküler Kültürde İbadetin Yeri
Yıllar önce, İrlandalı bir hoca geliyordu İngilizce
dersimize. Serbest diyalog konusu olarak
kurbanı seçmişti. Sınıfta iki dindar arkadaştık.
İkimizin de sosyal dayanışma vurgusu yaptığımızı
hatırlıyorum. Hz. İbrahim’in bir oğul
kurban edişini hatırlatansa hoca olmuştu. Şaşırtıcı,
değil mi? İnsan sürekli bir sorgulamaya
tabi tutulur, bir de sosyal bilimlerin ‘ilkel,
atalara kurban, totem’ çağrışımlı üst dilinin
baskısı altında hissederse kendisini, böyle bir
savunma mekanizması geliştiriyor demek ki.
Benim cüret ettiğim gibi, kadim bir ibadeti,
‘ilkel’ bir gelenek olarak görülmekten kurtarmaya
ve toplumsal işleve sahip bir “kültürel
şenlik” olarak görülmesini sağlamaya çalışıyor.
Bunu yaparken, haddini aştığını farketmemek
bir yana, modern hayatta dine ‘anlamlı
bir yer’ açtığı gururunu da yaşıyor.
İbrahimi dinlerde kurban, hayatın ve ölümün
Yaratanın kudret elinde olduğunu izhar vesilesi.
Yaratıcıya yaklaşmak için en sevdiğinden,
yani candan da aziz canandan vazgeçmenin
bir nişanesi olarak tekrarlanagelen kadim bir
gelenek. Ama bizim kurban geleneğini böyle
algılamamızı güçleştiren bir takım toplumsal
ve siyasal süreçler var. Bunlar genelde dinin,
özelde İslâm dininin modern-sekülarist toplumda
yaşanışını sorunsallaştıran süreçler.
Gündelik Hayatın Seküler Örgütlenmesi
Bunlardan en önemlisi, sekülerliğin baskın
bir hayat tarzı olarak dinin yaşanmasına izin
vermeyecek bir boyuta ulaşmasıdır. Günümüzde
yaygınlık arzeden tüketim kültürü
ve seküler örgütlenmenin hakimiyeti altındaki
gündelik hayat, dini pratikleri adeta
“yersizleştirme”ktedir. Bilindiği gibi tüketim
kültürü, geleneksel yaşam tarzlarının temelini
kemirir ve bu yüzden dini pratikleri de
aşındırır. Bu, bilinç düzeyinde bir aşındırma
değildir. Pierre Bourdieu’nun ‘habitus’ dediği
düzeyde bir aşındırmadır. Yani insanlar,
rasyonel eleştiri sonucu Tanrı’ya ya da dine
inanmaktan vazgeçmezler. Daha ziyade gündelik
yaşamda öylesine dönüşümler yaşanır ve
inanç bu dönüşümler tarafından öylesine kemirilir
ki, artık alâkasız ve imkânsız bir hale
gelir.
Yaşam alanı da diyebileceğimiz ‘habitus’ düzeyindeki
aşındırmayı en bariz görebileceğimiz
alan, dini ibadetler ve merasimler alanıdır.
Meselâ bir Müslüman’ın gününü beşe bölmesini
güçleştiren bir iş örgütlenmesi ve gününü
seher vakti ile başlatmasını imkânsızlaştıran
bir televizyon-eğlence kültürü mevcuttur.
Böyle olunca din, modern insanın ‘habitus’u
dışında kalmakta, onu çevreleyen atmosfer olmaktan
çıkmaktadır. Bu açıdan bakıldığında
kurban kesmek, ne modern seküler kent kültürü
içinde anlamlı bir yere oturtulabilmekte,
ne de teknik olarak kendisine bir yer bulabilmektedir.
Kurban, dini bir merasim olarak da gündelik
hayatın örgütlenişi içinde kendisine yer bulmakta
zorlanmaktadır. Çünkü artık kişi için
önemli olan merasimler, sevgililer günü, kadınlar
günü, noel, doğum günü gibi seküler
merasim sayabileceğimiz kutlamalardır. Dini
merasimler, başka merasimlerle yer değiştirmiştir.
Newton’un fiziki dünya için söylediği
tabiatın boşluk kabul etmezliği ilkesi, toplum
için de geçerlidir. Toplumsal hayat da boşluk
kabul etmez. Gündelik hayatın seküler örgütlenişi
içinde yer bulunamadığı için yapılmayan
dini merasimlerin yeri de boş kalmaz. Bu
boşluğu seküler merasimler doldurur. Böylece
din, modern insanın ‘habitus’u dışında kalır,
onu çevreleyen atmosfer olmaktan çıkar.
Hâlbuki modern-seküler atmosfere karşı dini
atmosferi muhafaza, ancak dini merasimleri
muhafaza ile sağlanabilir. Çünkü dünya ve
ahiret bilgisi ve bu bilgiye uygun hayat tanzimi,
gündelik pratiklerle, gündelik hayat içindeki
törenlerle bilinçlere yerleşir.
151