uluslararası kurban sempozyumu

154
ULUSLARARASI KURBAN SEMPOZYUMU
dinin olmadığı modern topluma doğru ilerlemeci
bir tarih anlayışından yola çıkıldığında,
kurbanla ilgili o bildik çözümlemeler sökün
eder. Kan, şiddet, vahşet gibi ilkel toplumlarla
özdeşleştirilen pek çok unsur ve imge,
‘kurban’a eşlik etmeye başlar. Diğer taraftan
psikanalitik yaklaşım, her ibadette bilinçaltı
bir dürtü arar. Şöyle bir sonuca varır bu
yaklaşım: Salt dini bir amaç söz konusu olamaz,
dini gibi görünen uygulamaların arka
plânında mutlaka bir dürtü vardır, o hâlde
dini davranışların amacı ve kökeni sekülerdir,
der bu yaklaşıma sahip olanlar. Aslında Freud
ve takipçilerinin, kurbanla ödip kompleksi
arasında kurdukları bağlantıyla söylemeye çalıştıkları
da bu değil mi?
Kurbanla ilgili böyle bir yaklaşım var da, diğer
ibadetlerle ilgili daha isabetli bir yaklaşımı
var mı sosyal bilimlerin? Ne yazık ki bu soruyu,
“evet” diye cevaplamak mümkün değil.
Kurbanla ilgili olarak klâsik oryantalist tezin
şiddetle özdeşleştirilen doğu imgesini devreye
sokar sosyal bilimciler. İslâmla ilgili diğer
bedensel pratikleri (özellikle örtü) ise daha
ziyade belirli sosyal hareketlerin ve siyasi hedeflerin
sembolü olarak yorumlama eğiliminde
olagelmişlerdir. Bu pratikler, onlara göre,
olsa olsa grup çıkarlarının ve siyasi farklılıkların
ifade araçlarıdır. Tüm dünyada yükselen
İslâm’ı, Arap milliyetçiliğini, fanatik İslâmi
hareketleri, en hafifinden Avrupa kimliğine
entegre olmayan Müslüman kültürleri sembolize
eden araçlar.
Türkiye’de bu sembolleştirmeye, Cumhuriyetin
kuruluş dönemi reflekslerinden beslenen
laik-şeriatçı kutuplaşması, şehirleşmeyle
birlikte artan merkez-çevre gerilimi, seçkin ve
ayrıcalıklı olduğuna inanan şehirleşmiş kesimin
‘hayat tarzı’ kaygısı da eklenince, cemaatle
namazın ‘toplu namaz’ ifadesinde açığa
çıkan bir protesto eylemi olarak algılandığı,
kendi durumunu açıklamak zorunda bırakılan
başörtülü kadınlar iffetten bahsedince,
“Vay sen bize ahlaksız mı diyorsun?” diye itiraz
edildiği bir vasat oluştu.
Kimlik gözlüğü sadece sosyal bilimleri değil,
medya ve magazin dilini de etkisi altına aldığı
için, dinin zorunlu ibadetlerini yerine getiren
Müslümanlar, belli bir siyasal hareketin sözcüsü
olarak görülmekle kalmayıp seküler kültürün
hakimiyeti altında dindar olmak yeterince
zor değilmiş gibi, başkalarının hayat tarzını
tehdit eden değilse bile yargılayan kimseler olarak
görülmeye başlandılar. Bu vasat içinde bir
taraftan kurban derisi paylaşımı, laik-şeriatçı
tartışmasına tercüme ediliyor. Diğer taraftan
Türkiye’deki laik elit, kurban vesilesiyle hem
‘gerici din’ yargısını pekiştirme yoluna gidiyor,
hem de “modernize edilmiş din” talebini
dillendirme imkânı buluyor. Çünkü kurban
gibi ‘geri ve ilkel’ bir uygulama modern ve AB
eşiğindeki Türkiye için yakışıksız ve yersiz bir
durum bu seçkinlerin gözünde.
Oysa diğer pek çok dinde olduğu gibi,
İslâm’da da bedensel pratikler (bu sosyolojik
ifadenin dini terminolojideki karşılığı ameldir
ki bunlar belli tarzda giyinme, belli şeylerden
sakınma, tekrarlanan ibadetler vb. şeylerdir)
dışa doğru bir iddia değil, içe doğru bir ikna
ve eğitim sürecinin göstergesidir. Meselâ namazın,
kötü olan şeylerden uzaklaştıracağını
bildiren bir ayet vardır Kur’an’da. Bu, namaz
kılan kimselerin kılmayanları kötülükle itham
edeceği şeklinde yorumlanamayacağı gibi,
namaz kılan herkesin yüzde yüz iyi olduğu
anlamına da gelmez. Beklenen odur ki, kişi
namaz kılmayı -her zaman huşu ve ihlas içinde
kılamasa bile- disiplinli bir şekilde sürdürürse,
bu ibadet (bedensel pratik) onda namaz
kılmayla ilgili içsel arzuyu doğuracak, aynı
zamanda onun kişiliğini de olumlu yönde etkileyecektir.
Yunus’un “Bir kez gönül yıktın
ise bu kıldığın namaz değil” derken kastettiği
de, namaz kılmanın insanın karakter yapısında
olumlu bir değişime yol açması gerektiği
hususudur.