uluslararası kurban sempozyumu

Kurbanın Antropolojik Bir Değerlendirmesi
toplumlardan ayırt eden en önemli dini ritüellerden
biri olarak kabul etmeleri oldukça yaygındır.
Hatta, 11 Eylül hadiselerinin açıklanmasında
yine benzer bir tutum geliştiren Batı,
kendilerinin şiddete karşı olduklarını ama
diğerlerinin hâlâ ister kollektif, isterse bireysel
şiddete başvurmaya hiç çekinmeyeceklerini
öne sürmüşlerdir. Diğer dinlerdeki kurban
ritüelleri –her ne kadar Yahudi-Hıristiyan geleneğinin
İbrahim peygamberin oğlu İshak’ı
kurban etmeye çok yaklaşması modeline benzemese
de araştırmacılar bu anafikirden bir
türlü uzaklaşamamışlardır. Bir de Batı dillerinde
kurban anlamında kullanılan sacrifice kelimesinin
“fedakârlık yapmak veya feda etmek”
mânâsına gelmesi; Hz. İbrahim’in oğlunu feda
etmeye hazır olması veya Hz. İsa’nın Hıristiyan
inancına göre hayatını bütün insanlığın günahlarına
keffaret olması için feda etmesi inançlarından
kaynaklanmaktadır.
Kurban ritüeli için de aynı terim kullanılmakta
ve her ne kadar akla ilk önce kanın akıtıldığı
kurbanlar gelse de genellikle, “kanlı, yaşayan
bir canlı hayvan veya insanın kurban edilmesi”
ve “kansız, ilk mahsulden bir kısım meyve
veya çiçek takdimesi” olmak üzere iki grupta
ele alınmaktadır. Yine çok genel olarak kurbanın
amacı bu tür araştırmalarda hep gözönüne
alınmaktadır; meselâ, insanlarla ilâhlar
arasındaki ilişkiyi devam ettirmek, güçlendirmek
veya ilişkinin herhangi bir nedenden
dolayı kesilmesi hâllerinde tekrar inşa etmek
kurbanın temel motiflerindendir. Kurban sayesinde
ya Tanrı’nın lütuf, kerem ve teveccühü
kazanılmaya veya ilâhi gazaptan korunmaya
çalışılır. Zirai ürünlerin yanı sıra bazı
kültürlerde bir insanın -çoğu zaman onun
yerine geçecek bir hayvanın-, kurban amacıyla
öldürülmesine de rastlanılır. Antropologlar
bu tür dini merasimlerin, toplumun günahlarına
keffaret olarak mevcut olduğu iddia eder.
Meselâ Aztekler her yıl binlerce kurbanı (savaş
esirleri ve köleler) güneşe kurban olarak
sunarlardı. İnka toplumunda ise imparatorun
taç giyme töreninde bir insanın kurban edildiği
sanılmaktadır. Antik Mısır ve Afrika’nın
bazı yerlerinde, imparatorun ölümünden sonra
hizmet etmeleri amacıyla insanların da diri
diri onunla gömüldüğü iddia edilmektedir.
Yine tarih kaynakları, Avrupa’da eski çağlarda
Almanlar arasında insan kurban etme adetinin
olduğundan bahsetmektedir.
Kurban antropolojisi konusunda klâsik bir
eser olan Essai sur le sacrifice’de Henri Hubert
ve Marcel Mauss, sosyal hayatın tamamının
bir çeşit fedakârlık/kurban olduğunu ve fertlerin
kendilerinden bir kısmını ortak iyilik
için feda ettiklerini ve karşılığında toplum
içerisinde hayat hakkı elde ettiklerini ifade etmişlerdi.
Gerçi insanın bazı heves ve isteklerinden
toplumun faydası için vazgeçmesi ‘demokrasi’
rejimi olarak algılanabilir fakat Batı,
kendisinden olmayan diğer toplumları eleştirirken
Yahudi-Hıristiyan inancından yola
çıkmakta ve hatta kendi inançlarının temeli
olan ‘kurban’ konusunu bile diğerlerini ‘ötekileştirirken’
bir araç olarak kullanabilmektedir.
Herhalde yakın bir gelecekte Batı tarzı
demokrasinin bile Hz. İsa’nın haçta öldürülmesiyle
mümkün olduğunu ve diğerlerinin
demokrasiye sahip olabilmek için bu tür bir
inançlarının olmasını gerektiğini iddia edebileceklerdir.
Zira böyle bir iddia, Hz. İsa, yaşadığı
toplumun ve tüm insanlığın hataları için kendisini
feda etmiş ve böylece insanlığa toplumsal
barış için bazı isteklerinden vazgeçmeleri gerektiğini
öğrettiği şeklinde temellendirilebilir.
Ülkemizde her sene Kurban Bayramı’nın
yaklaşmasıyla birlikte, İslâm’da kurbanın
hükmü konusunda birbirinden oldukça farklı
pek çok görüş ortaya çıkmaktadır. Eski Diyanet
İşleri Başkanı bile bu hususa dair verdiği
demeçlerde bazen sünnet olabileceği, bazen
de herhangi kesin bir hükmün olmadığını
söyleyebilmektedir. Kurban kesmenin fıkhi
delilleri veya mezhep imamlarının ya da
77