uluslararası kurban sempozyumu

İslâm’da Kurban Hadisesi Beşeri Düşünceyi Nereye Çağırır?
nin değil, ancak kurban kesenin takvasının
Allah katına erişeceğini” 3 belirtmesini bu bağlamda
anlamak uygun görünüyor. Zira ‘takva’,
insanın epistemolojik düzeyde bilebileceği,
önceden plânlayıp sonradan dilediğinde,
kendi anlam ufku içine çekip tutabileceği bir
bilgi değildir. Takva tıpkı, ölürken kurbanın
hayatının ellerimiz arasından kayıp gitmesi
gibi, bizden uzaklaşan ve asla geri dönmeyen
bir gerçekliğimizdir.
Felsefi açıdan bizi ilgilendiren temel soru bu
noktada ortaya çıkmaktadır: İslâm’da kurban
fenomeni, yapısal özelliği nedeniyle şiddet ve
ölüm gibi iki irrasyonel alanla beşeri düşünceyi
baş başa bırakıyorsa, bu durumda beşeri
düşünce yerini tamamen inanç ve teslimiyet
duygusuna mı bırakmalıdır? Yoksa o, daha
ortaya çıkarken anlama ufkumuzun ötesine
kayıp giden ve asla geri dönmeyen şiddet ve
ölüm hadiselerini birer gerçek işaret olarak
algılayıp bu işaretin ardına mı düşmelidir?
Kısacası, İslâm’da kurban hadisesi beşeri düşünceyi
nereye çağırır?
Dikkat edilecek olursa bu sorular, İslâm’da
kurban fenomeninin basit bir araç-amaç mantığı
içinde ele alınarak, üst düzey manevi yönelişlerimizin
bir sembole indirgenemeyeceğini
ima etmektedir. Her şeyden öte bu sorular,
İslâm’da kurban fenomeninin entelektüel düşünce
için bir ‘konu’ değil, bir ‘soru’ olduğunu
gösterir. Kurban fenomenini bir ‘konu’ olarak
ele almak, gerçekte kurban fenomenini ‘kurbanın
bedeni’ ekseninde anlama çabasıdır.
Kurbanın bedeni; sosyolojik, ekonomik, psikolojik,
siyasi, tıbbi ve edebi açıdan bir ‘teşhir
alanı’ oluşturduğu için hemen herkes tarafından
‘paylaşılabilirlik’ özelliğine sahiptir. Dahası
kurbanın bedeni, teknolojik ilerlemeler
sayesinde insan hayatının -doktorlar eliyle
uzatılabilmesi ya da kısaltılabilmesi- bir tür
teknik karar konusu haline geldiği modern
dönemde özel bir anlam kazanmaktadır. Tıbbın
müdahalesiyle insan hayatının uzaması
ya da kısalması bir teknik konuya dönüştükçe,
ölüm fenomeni, eski kültürlerde görülen temsil
araçlarını yitirmekte ve toplumsal algının
bir tür sınır şeridine itilmektedir. 4 Doğrudan
insanın ölümünün toplumsal temsilleri azaldıkça,
kurbanın bedeni kaçınılmaz olarak
daha dikkat çeken bir toplumsal teşhir alanına
dönüşmektedir.
Eski kültürlerde, yaşayanlarla ölenler arasındaki
bağın sürekliliğini sağlamak üzere belirlenmiş
olan toplumsal temsiller ya da semboller,
doğal olarak kurbanın bedeni ile kurbanın
ölümü arasındaki sürekliliği temsil eden sembollerle
yakın anlam ilişkisi içindedir. 5 Bu,
eski kültürlerde kurbanın bedeninin, çağımızdakinden
çok farklı olarak, bir teşhir alanı ya
da konu değil, tam aksine madde ile ruh, yeryüzü
ile gökyüzü, birey ile toplum arasındaki
bağların tesisinde rol oynayan, bir tür büyüsel
anlam alanı şeklinde algılandığını gösterir.
Oysa modern teknolojinin desteğiyle özellikle
tıp ilmi, canlıların bedenini küresel düzeyde
anlamı tespit ve teşhir edilebilecek bir mekanizma
veya organizmaya dönüştürdükçe,
kurban fenomeni de daha çok kurbanın bedeni
üzerinde anlaşılacak bir konuya dönüşmektedir.
Bu durum, aynı zamanda Batı ve
Türk medyasında kurban fenomeni üzerinde
her yıl ortaya çıkarılan siyasi, dini ve kültürel
tartışmaların neden daha çok kurbanın bedeni
üzerinden yürütüldüğünü kısmen açıklamaktadır.
Modern toplumlar kurban fenomenini, kurbanın
ölümü gibi tamamen zamansal ve kendisini
gizleyen (paylaşılamayan, teşhire açık
olmayan) boyutuyla anlama yerine, kurbanın
bedeni gibi mekansâl ve kendisini küresel düzeyde
paylaşıma açabilen boyutuyla irdeleme
eğilimindedir. Buna paralel olarak, kurban
kesimi esnasında kurbana uygulanan şiddeti
de kurbanın bedeni bağlamında bir teşhir
konusuna indirgeyerek, mekansâl düşünmeyi
ön plana çıkarmaktadır.
Oysa belki de felsefi açıdan önemli olan, kur-
99