uluslararası kurban sempozyumu

158
ULUSLARARASI KURBAN SEMPOZYUMU
Genel anlamı itibariyle, belki bütün dinler tarihi
için esas alınacak şekilde kurban, “Tapınılan
yüce varlık veya varlıklara yahut herhangi
bir güce yakın olma, şükran duygularını ifade
etme, bir şeyler dileme veya günahlarına kefaret
olması gibi nedenlerle sunulan hediyedir.” 2
şeklinde tanımlanır. Öfkelendiği zaman zarar
verebilecek, kişiyi veya toplumu açlık, kıtlık ve
mağlubiyetle cezalandırabilecek kutsal varlığı
yatıştırmak, tekrar iyi ilişkiler kurabilmek
ve ona yakın olabilmek için sunulan insan,
hayvan ve bitkilerdir. Yakın olma fiziki bir
yakınlıktan çok onun sevgisini, mükâfatını
kazanmak, ondan gelecek gazap ve tehditten
korunmak, sunacağı bereketten istifade etmek
ve gerek bu yaşamında, gerekse bir sonraki
hayatta daha mutlu olmak gibi gayeleri içeren
bir yaklaşmadır.
İslam’a göre ise kurban, ibadet maksadıyla belirli
bir vakitte, belirli şartları taşıyan hayvanı
usulünce boğazlamaktır. 3
Burada kurbanın genel tanımı ile İslâm’ın yaptığı
kurban tanımı arasında ilk bakışta iki fark
göze çarpar. İslâmi tanımın muktezasına göre
kurban sunulmaz, Allah rızası için kesilir. Birincisi,
Tanrı’ya kurban sunmak ile O’nun
rızası için kurban kesmek arasında bir fark olduğu
açıktır. ‘Sunmak’ kurbanın yüce varlık
tarafından hissedilmesini sağlamak gibi bir mahiyet
taşır. Örneğin, Yahudiler kurban ibadetini
terk etmeden önce kurbanı Tanrı Yehova’ya
sunarlardı. İkincisi, ise İslâmi tanıma uygun bir
kurbanın salt bir ibadet olarak ve diğer İslâmi
ibadetlerin mantığıyla paralel bir mantıkla yapılması,
buna karşılık kurbanın bir çok başka
uygulamasında kurban Allah ile bir tür pazarlığın
sonucu olarak icra edilmesidir. Pazarlık
ya bir belanın baştan savulması, ya bir iyiliğin
görülmesi; Tanrı’nın bir konudaki yardımının
temin edilmesi gibi amaçlara yöneliktir.
Ünlü sosyolog Emile Durkheim’in kurbanın
mantığını anlatırken ifade ettiği “Ben sana ve-
reyim sen de bana ver.” 4 ilkesi tam da bu pazarlık
mantığını ortaya koyuyor. Bundan dolayı
Kur’an’da işaret edilen paganlar, mezbahada
kesilen ve sunaklarda yakılan hayvanların kokusunun
O’na ulaşacağına ve O’nu memnun
edeceğine inanırlardı. 5 Dikkat edilirse burada
sembolik bir anlatım da olsa Tanrı’nın hissettiği
ve memnun olduğu bir kokudan bahsedilmekle,
kurbandan bir unsurun ona ulaştığı
varsayılmaktaydı. Buna Tanrıya kurban sunmak
ifadesi uygun düşebilir. Semavi olmayan
dinlerin hemen tamamı da bu düşünceye yakın
bir anlayış ortaya koymakta ve kurbanın ya
kanı, ya kokusu, ya da etinin Tanrı’ya bir şekilde
ulaşmakta olduğunu düşünmektedirler.
Tanrı’nın kendisine sunulan bu kurbanlara
ihtiyacı olduğu düşünülüyordu. Kurban ibadetinin
kendileri için bir yaklaşma vesilesi, bir
Allah’a yakın olma imkânı olduğunu ve bunun
tek başına yeterli bir amaç olduğunu görmüyorlardı.
Mekke’de kurban konusunda benzer
bir tutum sergileyenlere karşılık Kur’an’ın
“Onların ne etleri ne de kanları Allah’a ulaşır,
fakat O’na ancak sizin takvanız ulaşır...” 6 şeklinde
verdiği cevap iyi bilinir. Esasen bu ayet
İslâm’da genel olarak bütün ibadetlerin, özel
olarak da kurban ibadetinin altında yatan derin
felsefeyi ifade etmektedir.
Gerçekten de kurban, Allah’ın ihtiyaç duyduğu
bir şey değildir. İslam’ın kurban konusuna
yaklaşımı iyi irdelendiğinde kurbana ihtiyaç
duyanın Allah değil, sadece insan olduğu çok
net bir biçimde anlaşılır. İnsan kurbana ihtiyaç
duyar, çünkü kurban insanın içine yerleşmiş
olan ve onu içten içe kemiren putları
alaşağı etmesini sağlayan, insanı bu putların
ördüğü zindan duvarlarından kurtaran bir eylemdir.
Ali Şeriati’nin anlatımıyla kurban, insanın
içindeki putları, kötülükleri yok etmek
için uygulanan bir eylemdir. Bunun yolu Hz.
İbrahim gibi en değerli varlığını, muhtemelen
insanın içine kurulmuş ve insanı özgürce tercihlerini
yapmaktan men edebilecek, görünür