ĐLÂHĐYAT FAKÜLTESĐ DERGĐSĐ - İlahiyat Fakültesi - Harran ...

MİLADİ XII. ve XIII. YÜZYILDA SİİRT’TE ARAP EDEBİYATI ÇEVRESİAhmet ASLAN*Giriş: Miladi XII. Ve XIII. Yüzyılda Siirt’te Siyasi ve Kültürel ÇevreA. Siirt’in Coğrafi KonumuBu çalışmamızın konusu olan Siirt ve çevresi, Ortaçağda el-Cezire bölgesininDiyar-ı Bekr kısmının önemli bir bölümünü teşkil ediyordu. Müslümancoğrafyacılar, Batı literatüründe Mezopotamya, yerli Süryani kaynaklarda ise BeytNahrayn (İki Nehir Arası) 1 adıyla geçen bölgeye “el-Cezire” demişlerdir. Çünkübu coğrafi alan batıdan Fırat, doğudan ise Dicle nehirleri ile çevrilidir. Etrafısularla çevrili olmasından dolayı bu bölgeye “ada” anlamına gelen “el-Cezire”ismini vermişlerdir. 2 Siirt ve çevresi her ne kadar Dicle nehrinin kuzeydoğusundayer alıyorsa da Ortaçağda gerek siyasi gerekse kültürel yönden hep bu bölgeninsınırları içinde addedilmiştir. Özellikle İslami fetihten sonra el-Cezire bölgesininDoğu Anadolu’ya açılan kapısı olmuş ve Ortaçağ boyunca onunla aynı tarihimukadderatı yaşamıştı. Yine bölgenin güney kısımlarına nazaran serin iklimi ileel-Cezire bölgesinde yaşayan göçebe kabilelerin yaylası olmuştur.İslamiyet’in ortaya çıkmasından önce Ortadoğu’ya hakim olmaya çalışanRoma- Bizans ve İran İmparatorlukları, aralarındaki siyasi mücadelelerde bölgedemevcut bulunan Arap aşiretlerini kullanmaya çalışmışlardır. Bu yüzden SuriyeIrak ve el-Cezire’de tampon Arap emirliklerinin kurulmasına göz yummuşlar hattayardım etmişlerdir. Bunlardan Irak bölgesindeki Sincar, el-Hadr ve el-Menaziraemirlikleri Sasaniler’e, Suriye’deki Tedmur ve Ğassani emirlikleri ile Urfa’dakiAbğarlar devleti ise Roma’ya tabi idi. Bu devlet ve emirlikler, bazen Roma-Bizansbazen de İranlılarla ittifaklar kurarak Ortadoğu coğrafyasının siyasi hayatında rolalmaya çalışmışlardır. 3 Yine bu tampon devlet ve emirliklerin etkisiyle el-Cezire*Yrd. Doç. Dr., Harran Ünv. İlahiyat Fak. Öğretim Üyesi, ahaslan@harran.edu.tr.1Ebu’l-Farac, Ebu’l-Farac Tarihi, I, 74; Mari b. Süleyman, Kitabu’l-Muceddel, 3.2Yakutu’l-Hamevi, Mu’cemu’l-Buldan, II, 134-136; el-Bekri, Kitabu’l-Memalik ve’l-Mesalik, I, 497; el-Alusi, Buluğu’l-Ereb Fi Ma’rifeti Ehvali’l-Arab, I, 217-222; Guy, Le Strange, Buldanu’l-Hilefetı’ş-Şarkıyye, 144.3Geniş bilgi için Bkz. Cevvad Ali, Tarihu’l-Arab Kablu’l-İslam, II, 600-625.