ĐLÂHĐYAT FAKÜLTESĐ DERGĐSĐ - İlahiyat Fakültesi - Harran ...

74Harran Ü. Đlahiyat Fakültesi Dergisi, yıl: 13, sayı: 20, Temmuz-Aralık 2008Resülüllah’ın (s) kendilerine eman verdiği, kendilerine hüsnü muameledebulunduğu ve Huneyn savaşına İslam ordusuna katılmaları sonucundaMuhacirlerle beraber Resülüllah’ın (s) kendilerine ganimet verdiği Kureyş’limüşriklerdir. 1 Görüldüğü üzere lügatlar, hadisler ve tarihi rivayetlerdekiTuleka’dan murat, Mekke fethedildiği gün Müslüman olan ve serbest bırakılanMekkelilerdir. Kendilerine “azatlılar, serbest bırakılanlar” anlamında “Tuleka”denilmesi, o gün Kureyş’den bazı kimselere Hz. Peygamber’in iyilikte bulunaraksalıvermesinden dolayıdır. Bu kişiler Mekke halkındandı ve Müslümanlıklarızayıftı. Hatta bu sebeple Huneyn savaşında Hz. Ümmü Süleym onları hala müşriksaymış; geçmişte Resülüllah (s) ile savaşmaları, bozgunculukları ve benzerbirtakım suçları nedeniyle ölümü hak ettiklerine inanarak öldürülmelerini istemiş;Resülüllah (s) da onu bu düşüncesinden vazgeçirmiş ve onlara karşı hüsnümuamelede bulunmuştur. 2Hz. Ömer, Tuleka’yı idareye ehil görmezdi; onlar hakkında şura heyetine şöylederdi: “ Eğer bir konuda ihtilafa düşerseniz aranıza Şam’dan Muaviye b. EbuSüfyan ve Yemen’den Abdullah b. Ebu Rabia girerse, kendileri ileri geçip sizlerigeride bırakmanın dışında bir şey yapmazlar (size bir şey vermezler) ve başka birgörüş de tanımazlar.” Bir başka sözünde Hz. Ömer, onlar hakkında Şu’ra’yaşunları söylemiştir: “ Elbette bu iş yani şura işi, Tuleka için uygun değildir; onlarınçocukları için de uygun değildir. Eğer bu konuda aranızda ihtilafa düşerseniz iyibilin ki sizin bu ihtilafınızdan Abdullah b. Ebu Rabia habersiz değildir.” 3Tuleka’nın sayısıyla ile ilgili olarak her ne kadar Buhari’nin ravilerindenKuşmeyheni (389/999), Enes b. Malikten gelen ilgili hadis metnini verirken arada“atıf vav’ı” olmaksızın “mine’t-tüleka” şeklindeki ibare ile “Tuleka” nın sayısınınon bin olduğundan bahsetse de Şarih Ayni (855/1451), Tuleka’nın sayısının bukadara ulaşmadığını belirterek böyle bir rivayeti hatalı ve rakamı abartılıbulmaktadır. 4Görüldüğü üzere “Tuleka” ile ilgili verilerde: Onların Kureyş’li olmaları,müşrik olmaları ve Mekke’nin fethi günü kerhen (istemiyerek) Müslümanolmaları, o gün esir edilmeyi hak ettikleri halde serbest bırakılmaları vekendilerine esir muamelesi yapılmaması, Huneyn savaşına katılmaları vemüellefe-i kulüb’den sayılmaları, ganimetlerden yararlanmaları öne çıkan1Buhari, Meğazi, 56 (IV, 105); Humus, 19 (IV, 60- 61); Menakıbu’l-Ensar, 1 (IV, 221); Müslim, Zekat, 135(I, 736); İbn Hanbel, III, 280; Belazuri, Fütuhu’l-büldan, 57; Beyhaki, es-Sünenü’l-Kübra, IX, 118; Ayni,Umdetü’l-Kari, XIV, 324, 326; İbn Hacer, Fethü’l-Bari, VIII, 48, 49; 53, 55.2Müslim, Cihad, 134 (II, 1442, dipnot, 6), Tirmizi, Tefsir, 33/17 (V,355); Ebu Davut, Cihad, 147 (III, 162);Davutoğlu, Ahmet, Sahihi Müslim Tercümesi ve Şerhi, VIII, 653; İbn Hanbel, III, 190, 286.3İbn Sa’d, et-Tabakatü’l-Kübra et-Tabakatü’r-Rabia mine’s-Sahabe…, 339 (XII); Hindi, Aliyyü’l-mütteki,Kenzü’l-ummal, V, 735 (14256,14257).4Ayni, XIV, 324, 326; İbn Hacer, Fethu’l-bari, VIII, 48- 49, 55.