ĐLÂHĐYAT FAKÜLTESĐ DERGĐSĐ - İlahiyat Fakültesi - Harran ...

Harran Ü. Đlahiyat Fakültesi Dergisi, yıl: 13, sayı: 20, Temmuz-Aralık 2008 87(vehmetti), 1 “lem yahfaz” (iyi ezberlemedi), 2 “ya acaben” (hayret doğrusu!), 3 “kezebe”(yalan söyledi), 4 “kezebte” (yalan söyledin), 5 “yağfirullah” (Allah bağışlasın), 6“yerhamullah” (Allah esirgesin) 7 vb. Bazı önemli hadis kaynaklarında geçen bu ağırtenkit ifadeleri genelde: Hz. Peygamber’in zevcesi ve mü’minlerin annesi, fakih vebilge sahabi Hz. Aişe’den, Hz. Ömer’e, Hz. Abdullah b. Ömer ve Hz. EbuHüreyre’ye; 8 meşhur müfessir ve muhaddis Hz. İbn Abbas’dan, Hz Abdullah b.Ömer’e; 9 Hz. Ubade b. Samit’den, Ebu Muhammed denilen Şamlı bir sahabiye(Mes’ud veya Sa’d b. Evs’e); 10 Hz. Yezid b. Hayyan’dan ve tabiin Katade’den Zeydb. Erkam’a yöneltilmiş ifadelerdir. 11 Benzer cerh lafızlarının, en ağır lafızlardanolan “kezebe”, “yekzibü” ve “kezzab” (yalan söyledi, yalan söyler ve çok yalancıdır)lafızlarının tabiin raviler arasında daha çok kullanıldığı görülmektedir. 12Her ne kadar Ehl-i Sünnet alimleri, bu ifadelerden en ağırı olan, “kezebe” ve“kezebte” kelimelerini, -Hz Peygamber’e yalan isnat etmedikleri ve hadisuydurmadıkları inancıyla- sahabe için “ahta’e” (hata etti-yanıldı) anlamındakullanıldığını iddia etseler de, 13 görüldüğü üzere sahabiler, kendi aralarında olanbir hatadan dolayı birbirlerini tenkit ederken hatanın durumuna ve ravi’nintavrına göre, fevkalade kızmışlar ve sert ifadeler kullanmışlardır.Ayrıca hadislerin muhafazası için sahabe tarafından benimsenen ve alınantedbirler bağlamında büyük sahabilerden Hz. Ömer’in şahitlik yöntemiuygulamasında bazı sahabilere karşı bakışı, rivayet ve bilimsel nitelikbakımlarından onların birbirlerinden farklı olduklarını göstermektedir. Bukabilden olarak Hz. Ömer, Abdurrahman b. Avf’ı bir meseleden dolayı doğrularve Ona: “sen bize göre adil ve hoşsun.” diyerek mesele üzerinde sadeceAbdurrahman b. Avf’ın haberiyle yetinir. Aynı Ömer, “İsti’zan (izin isteme)olayında, “Sizden biriniz bir kimsenin kapısına (içeri girme izni için) üç defa1Müslim, Misafir, 295 (I,571) ; İbn Hanbel, V, 406.2Et-Tayalisi, Müsned, 214 (1537).3Müslim, Hayz, 59 (I, 260).4Malik, Salatü’l-leyl, 14 (I, 123), Cumu’a, 16 (I, 109); Ebu Davut, Vitr, 2 (II, 130); İbn Hanbel, II, 486).5İbn Hanbel, IV, 367.6Müslim, Hacc, 219 (I, 916);Ebu Davut, Nikah, 46(II, 619).7Malik, Cenaiz, 37 (I, 234); Buhari, Cenaiz, 33 (I, 80-81); Müslim, Cenaiz, 23 (I, 642).8Buhari, Cenaiz, 33 (I, 80-81); Müslim, Cenaiz, 25, 26, 27 (I, 642-643); Hayz, 59 (I, 260); Misafir, 295(I,571); et-Tayalisi, Müsned, 214 (1537); İbn Hanbel, II, 289; VI, 246; Ayrıca bkz. el-İcabe li iradima’stedrekethü Aişe ala’s-sahabe, (trc. Erul, Bünyamin, Hz. Aişe’nin Sahabeye Yönelttiği Eleştiriler), 75, 76, 78,147- 148.9Ebu Davut, Nikah, 46 (II,619).10Ebu Davut, Salat (vitr), 337 (II, 130).11Müslim, Mukaddime, I, 21; İbn Hanbel, IV, 367.12Bkz. Müslim, Mukaddime, 7, 12, 13, 19, 20- 27; Tirmizi, İlel, V, 741, 755, 756.13Ebu Davut, Salat (vitr), 337 (II,130, dipnot, 2,3); İbn Hacer, Fethü’l-Bari, I, 201; II, 154; Ayni, VI,444- 445,452.