ĐLÂHĐYAT FAKÜLTESĐ DERGĐSĐ - İlahiyat Fakültesi - Harran ...

Harran Ü. Đlahiyat Fakültesi Dergisi, yıl: 13, sayı: 20, Temmuz-Aralık 2008 89zamanlar “Allah Resülü şöyle buyurdu .” diyen kimseyi duyunca gözlerimizyaşarırdı; pür dikkat onu dinlerdik. Zaman geldi, halk zoru değil kolay olanı seçti;biz de onlardan yalnız bildiklerimizi alıp kabul ettik.” 1Bazı Hadis Usulü kitaplarında ve İbn Sirin’in (110/128) sözlerinde belirtildiğiüzere, Hicri ilk iki asırda hadis ve haberlerde geçen “ilim” kelimesinin “hadis”anlamında kullanılmış olduğunu kabul ettiğimizde, 2 Said b. Vehb’in, fakih vemuhaddis sahabi Abdullah b.Mes’ud’dan işittiği şu haber de ilim ve rivayetkeyfiyeti açılarından sahabilerin farklılığına işaret etmektedir:“İnsanlar, Muhammed’in ashabından ve onların büyüklerinden kendilerinegelen ilme (hadise) tutunarak salih (iyi ve itaatli) olarak kalacaklar; onların yaniashabın küçüklerinden onlara ilim (hadis) geldiğinde onlar helak olmuşlardır(olacaklardır)” 3Bu haberin yorumuyla ilgili olarak Abdullah b. Mübarek (181/797), metindeki“onların küçükleri” ifadesini, “bid’at ehli” olarak yorumlamaktadır. 4 İbn Mübarek’inhaberdeki “onların küçükleri” ibaresini “ehl-i bid’at” şeklinde yorumu bize, geneldesahabilerin küçüklerinin (sığarü’s-sahabenin) yaşadığı zamanla, büyük fitnedensonra (36- 40/656- 660) siyasi fırka ve mezheplerin, bid’atların başladığı zamanınbirbirine rastladığını hatırlatmaktadır. İbrahim en-Nehai’nin (96/714): “Muhtar es-Sakafi (69/688) zamanında isnat sorulurdu; çünkü o günlerde Hz. Ali üzerine çokyalan uyduruluyordu.” şeklindeki ifadesi ile Muhammed b. Sirin’in (110/128):“Fitne’den (Hz. Osman’ın şehit edilmesiyle ortaya çıkan Hz. Ali ve Muaviye, Hz.Abdullah b. Zübeyr ve Yezid arasındaki savaşlar: Sıffin ve Cemel olaylarındanönce aramızda isnat sorulmazdı. Ne zaman ki fitne çıktı, isnat sorulmayabaşlandı.” 5 sözleri de bize, hadislerin senetleri üzerinde kuşku ve tereddüdünbüyük fitne olaylarıyla (H. 36- 40) başladığını göstermektedir. Söz konusu butarihlerde büyük fitne ile şehit edilen Hz. Osman’ın kanını talep adına vuku bulanCemel ve Sıffin savaşlarında büyük sahabilerin bazıları hayatta idiler. Esasen Nebi(s) tarafından en güzel şekilde eğitilmiş ve Nebevi siyasetten faydalanmış olanashab-ı kiram fitneden geri duruyorlardı. Büyük fitne vuku bulduğunda ashabınsayısı 10000 (on bin) civarında olup bunlardan ancak 100’den daha az kişi olaylarakarışmıştı. 6 Ama ne yazık ki bu seçkin insanlardan bazıları, hatta birkaç meşhursahabi de bu olaylarda bulunmuş; birbirlerini ağır ifadelerle suçlayarak 7 Hz. Aişe,Hz. Ali ve Hz. Muaviye tarafından düzenlenen, içinde birçok sahabinin debulunduğu ortalama 70000 Müslümanın hayatını kaybettiği; taraflar içinde: Hz.1Müslim, Mukaddime,7 (I, 15); Tirmizi, İlel, V, 740.2Müslim, Mukaddime, 14; Tirmizi, İlel, V, 740; Yardım, A, I, 97(dipnot, 1).3Abdurrezzak,, el-Musannef, XI, 252 (20446), 257 (20483).4Abdurrezzak, el-Musannef, XI, 252 (20446. hadis dipnot, 1).5Müslim, Mukaddime, 15; Tirmizi, İlel, V, 740- 741; bkz. Polat, Salahattin, Hadis Araştırmaları, 22.6İbn Kesir, el-Baisü’-hasis, 172.7Demircan, 129.-130.