ĐLÂHĐYAT FAKÜLTESĐ DERGĐSĐ - İlahiyat Fakültesi - Harran ...

Harran Ü. Đlahiyat Fakültesi Dergisi, yıl: 13, sayı: 20, Temmuz-Aralık 2008 59İbranice’den Arapça’ya: Ed-Darurî fi’s-Siyâse: Muhtasaru Kitâbi’s-Siyaseti li Eflâtûnadıyla çevirmiştir.Gerek eski gerekse yeni biyografi yazarları bu eserin İbn Rüşd’e ait olduğunukuşkuya yer bırakmayacak tarzda kabul ediyorlar. Ancak bu kitabıisimlendirmede ihtilaf halindeler: Bu kitap, Eflatun’un Devlet’inin küçükşerhi/cevâmi midir, yoksa orta şerhi/telhîs midir?İbn Rüşd, felsefî görüşlerini takdim ederken veya bir eseri şerh ve izah ederkendaha işin başlangıcında muhatabını dikkate alarak üç tarazda yapıyordu:a- Büyük şerhler (tefsir/grand commantaire),b- Orta şerhler (telhîs/commenterii mediu),c- Küçük şerhler (cevâmi) veya özetler (muhtasar/paraphrase/epitomes). 1İbn Rüşd, cevâmi’ (küçük şerh) diye bilinen şerhlerinde kendi adınakonuşmaktadır. Felsefi düşüncelerini bir düzen içerisinde kendine özgü birmetotla ortaya koymaktadır. Bu şekilde cevâmi’ gerçek anlamda -Aristoteles’inkitap ve risâleleri gibi- risâlelerdir. Ferruh Antuvân’a göre İbn Rüşd, bu eserlerindeşârih değil, bir müelliftir. 2 Buna örnek olarak İbn Rüşd’ün Cevâmi’ el-Mantık, adlıeserini zikredebiliriz.Telhîs’e (orta şerhler) gelince burada İbn Rüşd, şerh ettiği metnin sadece ilkkelimesini alır, devamında kendisine ait olan ve olmayan fikirler arasında ayırımyapmaz. Eflatun’un Devlet’i için yaptığı şerhte olduğu gibi. İbn Rüşd, söze “Eflatundiyor ki” diye başlar, fakat devamında yaptığı izahlarda hangi açıklamanınkendisine, hangisinin Eflatun’a ait olduğunu söylemez.Büyük şerh/tefsir (grand commentaire) ise diğerlerinden farklı olarak İbnRüşd’e özgüdür. Daha ileri çalışmalarla yapılan uzun yorumları içermektedir. İbnRüşd, Aristo’nun eserlerinin bir paragrafını aynen alıyor, sonra kendi görüşleriyleyorumluyor, bu yorumlar orijinalinden daha uzun oluyordu. Böylece orijinalleyorum birbirinden açıkça ayrılmış bulunuyordu. Aristo’nun Metafizik’ine yaptığışerh bu kategorideki en ağır eseridir. İbn Rüşd, muhtemelen bu yöntemi Kur’ânmüfessirlerinden almıştır. 3İsimlendirmede kullanılan bir takım ıstılahları bu şekilde izah ettikten sonra,kimin bu ıstılahları nasıl kullandığına bakalım. Bazı araştırmacılar İbn Rüşd’ün1Bekir Karlığa, “İbn Rüşd” maddesi, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1999, c. 20, s. 273. Ayrıca bkz. IbnRusdh, Commentary On Aristotle’s Book On The Heaven And The Universe - Sharh Kitab al Sama wa’l-‘Âlem,Edited by: Fuat Sezgin, (Gerhard Endress’in girişinden) Frankfurt-1994. s. 1-3; Philip K. Hitti, ArapTarihinin Mimarları, çev. Ali Zengin, Risale yay., İstanbul 1995, s. 280.2Ferruh Antuvan, s. 88-89.3Philip K. Hitti, s. 281, Hasan Mecîd el-Abîdî, s. 9-10.