Euskal literaturaren irakaskuntza Hego Euskal Herriko ... - Euskara

1.1.1. Formalismoa
Euskal literaturaren irakaskuntza Hego Euskal Herriko Batxilergoan
Formalismoa 1915-1930 urteetan Errusian sortutako literatur kritikaren korrontea dugu
(Todorov, 1965:11) 1 . 1915ean Moskun sortutako Moskuko Zirkulu Linguistikoa eta 1916an
San Petersburgon sortutako Hizkuntza Poetikoaren Ikerketarako Taldea (Opojaz) ditugu
formalismo errusiarra osatu zuten bi mugimenduak; horiei diegu zor, hein handi batean,
Literatur Teoriaren sorrera (Asensi, 2003:31), bai eta literaturaren azterketa zientifikoa
egiteko ahalegina ere (Fokkema eta Ibsch, 1981:29).
Formalismo errusiarrak aldatu egin zuen ordura arteko literatur azterketen norabidea,
eta testuaren egitura linguistikoan kokatu zuen azterketen muina. Azterbide formalistaren
helburu nagusia literaturaren berezko ezaugarriak zehaztea zen; horrela, literatura aztertzera
baino, lan bat “literario” zerk egiten duen aztertzera bideratu zituzten lanak (Pozuelo,
1994:36). Modu horretan, orduko kritika errusiarrean nagusi ziren ikuspegi psikologiko,
filosofiko edo soziologikoak alboratu egin zituzten formalistek; haien iritziz, obra ezin zen
azaldu idazlearen biografiatik edota garaiko bizitza sozialaren azterketatik abiatuta
(Todorov, 1965:12). Formalistek azterketa literarioa testura mugatu zuten, eta horrek ekarri
zuen hartzailearen balorazioa eta azterketen izaera morala alde batera uztea. Aldaketa
horrek eragin sakona izan zuen literatura ulertzeko nahiz irakasteko moduan (Pozuelo,
1994:76), eta formalisten hatsarre teorikoak azkar zabaldu ziren Europara ere, pareko
mugimendua sortzea eraginez.
Mugimendu formalistan bi aro bereizten dira, bata 1915-1920 urteen artekoa, eta bestea,
1920-1925 bitartekoa (id. 78). Lehendabiziko aroan, formalistek baldintza historikoetatik
isolatu egin zuten literatura azterketa-objektu gisa, eta literaturaren efektuak irizpide
funtzional hutsez zehaztu zituzten: obran zeuden elementu artistikoen arteko harremanak
ikertu zituzten. Haien ustez, forma bereizi egin behar zen eta testu-eraketaren prozedura
aurkitu (Jauss, 1970:155). Bestalde, formalismoaren aurretiko azterketa gehienek
defendatzen zuten lanaren esangura elementu tematikoek zehazten zutela. Formalistak izan
ziren lehenengoak formari ere erreparatzen, eta beraz, aldarrikatzen lanaren formak eragina
zeukala obraren esangura eratzean (Mukarovsky, 1946:162).
1 Bibliografian lanaren gaztelaniazko bertsioa aipatzen den kasuetan, orrialdea gaztelaniazko bertsioari
dagokio.
20