Euskal literaturaren irakaskuntza Hego Euskal Herriko ... - Euskara

Literatur sistema: erdigunea eta periferia
Euskal literaturaren irakaskuntza Hego Euskal Herriko Batxilergoan
Teoria sistemikoetan sakondu duten hainbat autorek (Bourdieu, 1992; Even-Zohar,
1990; Lotman, 1973) literaturaren barne egitura hierarkikoan erdigunea eta periferia
bereizi dituzte, edota arte kanonikoa eta ez-kanonikoa. Kontzeptu horiek oso garrantzitsuak
dira literatur sistemaren barnean gertatzen diren hierarkizazio-prozesuak ulertzeko; era
berean, hierarkia-egitura sinkronikoak aztertzeak ahalbidetzen du literaturaren garapena
ezagutzea.
Bourdieuk (1992:243) kulturaren arlo guztietan egituraketaren eta funtzioen
parekotasuna dagoela aldarrikatu zuen, nahiz eta arlo bakoitzak bere lege, estrategia, interes
eta boterea eduki: menperatzaileak eta menperatuak daude, kontserbadoreak eta
abangoardistak, ortodoxia eta heresia, eraikitako baloreekiko erreprodukzioa edo iraultza.
Hortaz, boterean dauden baloreen alde eta kontra egingo dutenen borroka dialektiko gisa
proposatu zuen Bourdieuk erdigunearen eta periferiaren sorrera. Eta edozein egitura
hierarkikotan gertatzen den legez, goiko egongunea egoteko ezinbestekoa da behekoa
egotea. Hortaz, zentroak bezain garrantzitsuak dira periferiak literaturan. Lotmanek
(1973:170) ohartarazi zuen moduan, literaturaren garapena geratu egingo litzateke
periferiarik ezean, literaturaren mekanismoa bi joera horien tentsioan oinarritzen da-eta.
Bestalde, fenomeno literarioak erdigunetik periferiara mugi daitezke eta alderantziz; hain
zuzen ere, aldaketa horiek eragiten dute literaturaren garapena. Mugimendu horiei
transferentzia (transfer) deitu zien Even-Zoharrek (1990:14).
Laburbilduz, literatur (eta kultur) sistema oro bata bestearen eragile eta menpeko diren
fenomeno literarioen (kulturalen) arteko komunikazio-ekintza gisa sortzen da. Literatur
fenomeno bakoitza komunikazio-ekintza horretan duen funtzioaren arabera definitzen da
sistemaren barnean, eta harreman horien ondorioz literatur sistemak osotasuna eta egitura
zehatzak hartzen ditu. Egituraketa horretan –gainontzeko diziplina artistikoetan bezala–
erdigunearen eta periferiaren egonguneak bereizten dira. Erdiguneak boterean dauden
arauen eta baloreen araberako ekoizpen kulturala egiten du, eta periferia, berriz, arau eta
balore horien aurka altxatzen da borroka dialektikoaren bidez. Indar periferikoek erdigunea
lortzeko ahalegina egiten dute, eta erdigunearen eta periferiaren tentsio-harremanek
literaturaren aldaketa eta garapena (sistemen ordezkapena) eragiten dute.
33