Hoge kwaliteit - Belgian Biosafety Server

Het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid, Belgisch brandpunt voor Bioveiligheid
1990-2010: 20 jaar risicobeoordeling van GGO’s en pathogenen
"Bioveiligheid": dit is een term waaraan moeilijk, zelfs onmogelijk, een algemene of internationaal aanvaarde
definitie kan worden gegeven. Het heeft immers meerdere betekenissen naargelang de discipline waarin het
wordt toegepast (op het vlak van diergeneeskunde, voeding, geneeskunde of milieu), zijn taalkundige oorsprong
of het land waarin het wordt gebruikt.
Aangezien dit werk echter over bioveiligheid gaat, geven we eerst de definitie die in België wordt gehanteerd.
Bioveiligheid wordt er omschreven als "de veiligheid voor de gezondheid van de mens en voor het leefmilieu met
inbegrip van de bescherming van de biodiversiteit bij gebruik van genetisch gemodificeerde organismen of microorganismen
en bij het ingeperkt gebruik van voor de mens pathogene organismen" 1 . Bioveiligheid verwijst
bijgevolg naar de veiligheid voor de gezondheid van de mens en voor het leefmilieu, naar genetisch
gemodificeerde organismen (of micro-organismen) en naar pathogene organismen 2 . Aan de hand van die
aanwijzingen kunnen we in dit eerste hoofdstuk de oorsprong en de eerste ontwikkelingen van deze discipline
verkennen.
De precieze oorsprong van bioveiligheid kan niet duidelijk in de tijd worden geplaatst. De discipline kreeg immers
vorm in verschillende periodes van de recente geschiedenis en in verschillende domeinen (microbiologie,
moleculaire biologie, diergeneeskunde, richtlijnen in verband met de veiligheid ...). Wanneer we ons enerzijds op
de geschiedenis van de biologie en anderzijds op de bovenstaande Belgische definitie van bioveiligheid baseren,
zien we dat de eerste stappen van de discipline dateren van het tijdperk van Pasteur en Koch (rond 1890). Op dat
ogenblik ontstond immers de noodzaak om veiligheidsmaatregelen te treffen tegen het mogelijke risico van een
blootstelling aan pathogene micro-organismen. In die periode werd voor het eerst melding gemaakt van in
laboratoria verworven infectieziekten. We moeten echter nog tientallen jaren wachten vooraleer er een duidelijk
verband wordt gelegd tussen het risico voor de gezondheid van de mens en de behandeling van pathogene
micro-organismen. Tal van pioniers ter zake, zoals Sulkin en Pike 3 of Collins 4 , zullen vervolgens een actieve
bijdrage leveren aan de uitwerking van beschermingsmaatregelen tegen het biologische risico naar aanleiding
van diepgaande onderzoeken in microbiologische laboratoria.
In de jaren '70 worden in Noord-Amerika en het Verenigd Koninkrijk de eerste veiligheidsmaatregelen getroffen in
de laboratoria waar pathogene micro-organismen worden behandeld. Ze omvatten werkpraktijken,
beschermingsmaatregelen voor het personeel en maatregelen van fysische inperking om de verspreiding van
biologische agentia te beperken. De veiligheidsmaatregelen die later zullen worden toegepast in laboratoria waar
1
Bron: Samenwerkingsakkoord tussen de Federale Staat en de Gewesten van 25 april 1997 betreffende de administratieve en wetenschappelijke
coördinatie inzake bioveiligheid.
2
Een pathogeen organisme is een biologisch agens dat een ziekte kan veroorzaken bij een immunocompetente persoon en dat een gevaar kan
inhouden voor de personen die er rechtstreeks aan worden blootgesteld. Het met een pathogeen organisme verwante risico hangt af van de
belangrijkheid van de ziekte of de ernst van de infectie, het infectueuze vermogen, de specificiteit van het doelwit, de biologische stabiliteit, het
voorhanden zijn en de doeltreffendheid van profylactische of therapeutische middelen, of het vermogen tot overleving en verspreiding in de
gemeenschap of in het leefmilieu.
3
Sulkin SE, Pike RM. Viral Infections Contracted in the Laboratory. New Engl J Med 1949;241(5):205-213 et Sulkin SE, Pike RM. Survey of
laboratory-acquired infections. Am J Public Health 1951;41(7):769-781.
4
Collins CH, Grange JM. The Microbiological Hazards of Occupations. Leeds: Science Reviews. 1990.
13