Hoge kwaliteit - Belgian Biosafety Server

Het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid, Belgisch brandpunt voor Bioveiligheid
1990-2010: 20 jaar risicobeoordeling van GGO’s en pathogenen
Een ander domein in volle ontwikkeling is de "synthetische biologie". Hierbij gaat het om een methode waarmee
organismen kunnen worden gecreëerd uitgaande van basiselementen, zijnde bouwstenen bestaande uit
bepaalde DNA-sequenties. Deze discipline steunt op de basisprincipes van de moleculaire biologie, maar
combineert verschillende elementen zoals de elektronica, de informatica, de cybernetica en het levend
organisme. De haalbaarheid ervan is nu al bewezen bij de de novo-synthese van virussen 145 of bacteriën die
ontdaan zijn van hun buitenwand 146 (in deze gevallen gaat het erom het volledige genoom van een soort te laten
overnemen door het cytoplasma van een andere soort), en de mogelijke genetische combinaties lijken oneindig.
Een recente discipline genaamd "xenobiologie", die rechtstreeks gelinkt is met de synthetische biologie, wil de
nucleïnezuren (en de proteïnen die daarmee reageren) diversifiëren door hun chemische structuur te wijzigen
(deoxiribose of ribose vervangen door andere radicalen zoals threose, hexose, glycol, cyclohexenyl om "XNA" of
"xeno nucleic acids" te verkrijgen) 147 . Volgens sommige auteurs zou deze vernieuwende methode de ontwikkeling
kunnen mogelijk maken van organismen die mogelijkerwijs veel veiliger zijn op sanitair en ecologisch vlak omdat
ze hun genetisch materiaal niet kunnen uitwisselen met dat van natuurlijke organismen die in het leefmilieu
voorkomen 148 . Daarenboven beschikken de organismen die voortkomen uit de xenobiologie over eigen enzymen
voor het beheer van hun genoom; ze kunnen geen gebruikmaken van de biochemische pathways van de
natuurlijke organismen.
Zonder in de technische details van deze nieuwe toepassingen te treden, realiseert men zich al snel dat de
beoordeling van de organismen die hieruit voortvloeien, zou kunnen leiden tot nieuwe vragen over de risico's voor
de gezondheid van de mens en het leefmilieu (en dan hebben we het nog niet eens over de ethische kwesties
met betrekking tot de synthetische biologie of de xenobiologie). Om maar één voorbeeld aan te halen: hoe moet
men bij een beoordeling van ecologische of sanitaire risico's een vergelijkende analyse uitvoeren van dit soort
organismen waarvoor het niet altijd evident is een natuurlijk, niet-gewijzigd equivalent te vinden?
Pathogene organismen die verantwoordelijk zijn voor ziekten die (opnieuw) de kop opsteken
Men blijft nieuwe micro-organismen ontdekken die ziekten kunnen veroorzaken bij de mens en zo soms ernstige
problemen kunnen stellen voor de volksgezondheid op lokale, regionale of mondiale schaal. Vermelden we
bijvoorbeeld Escherichia coli O157: H7, de bacterie die overgedragen wordt via besmet voedsel en aan de
oorsprong lag van opstoten van het hemolytisch-uremisch syndroom in Noord-Amerika, Europa en Japan. Net als
voor elk pathogeen micro-organisme zijn de gezondheidsrisico's die inherent zijn aan deze nieuwe pathogenen
afhankelijk van factoren zoals de mogelijkheid tot overdracht tussen dier en mens en tussen mensen onderling,
de ernst van de ziekte, het bestaan van doeltreffende middelen voor identificatie, preventie of behandeling.
In andere gevallen zien we dat bekende infectieziekten opnieuw de kop opsteken, maar dan wel (en soms na vele
jaren uitgeroeid te zijn) met een ander ziektebeeld of in andere delen van de wereld. Die situatie treft vooral Afrika
145
Cello J, Paul AV, Wimmer E. Chemical synthesis of poliovirus cDNA: generation of infectious virus in the absence of natural template. Science
2002;297:1016-8.
146
Gibson DG, Benders GA, Andrews-Pfannkoch C, Denisova EA, Baden-Tillson H, Zaveri J, Stockwell TB, Brownley A, Thomas DW, Algire MA,
Merryman C, Young L, Noskov VN, Glass JI, Craig Venter J, Hutchison CA, III, Smith HO. Complete Chemical Synthesis, Assembly, and Cloning
of a Mycoplasma genitalium Genome. Science 2008;319(5867):1215-1220.
147
Herdewijn P, Marlière P. Toward safe genetically modified organism through chemical diversification of nucleic acids. Chemistry and
Biodiversity 2009;6:791-807.
148
Schmidt M. Xenobiology: a new form of life as the ultimate Biosafety tool. BioEssays 2010;32:322-331.
172