Rapport over toekomst verkenningen - Turnaround Communicatie

van defensie-uitgaven ligt mondiaal structureel op een hoger niveau. Het aantal staten dat beschikt over
kernwapens is gegroeid.
Hoewel de schaarste aan natuurlijke hulpbronnen de belangrijkste oorzaak van belangentegenstellingen en
conflicten is, zijn deze belangentegenstellingen en conflicten niet louter economisch van aard. Territoriale
aanspraken, religieuze, culturele en ideologische verschillen worden scherper aangezet en dragen bij aan
gespannen verhoudingen tussen staten. Vooral wegens het risico van nucleaire escalatie vermijden de
grootmachten een rechtstreeks en grootschalig militair treffen tussen de machtsblokken. Toch kan de
mogelijkheid hiertoe evenmin worden uitgesloten. Vaker is sprake van ‘proxy wars’, kleinere conflicten
waarin de strijdende partijen – al dan niet heimelijk – worden gesteund door grootmachten. De dreiging
van internationaal terrorisme is verminderd, mede als gevolg van het repressieve optreden van staten en
door samenwerking binnen en incidenteel ook tussen blokken.
In deze multipolaire wereld domineren de Verenigde Staten en China. Zij botsen vooral over de hegemonie
in het gebied van de Stille Oceaan en de Indische Oceaan en de toegang tot energiedragers in Centraal-Azië
en het Midden-Oosten. De EU, India, Japan en Brazilië zijn tevens machtsfactoren van betekenis. Dat geldt
ook voor een zelfbewust Rusland, dat dankzij structureel hoge grondstofprijzen kapitaalkrachtig is en zich
autonoom gedraagt. Rusland duldt geen ‘inmenging’ in de Noordelijke IJszee, waar belangrijke nieuwe
vaarroutes en wingebieden zijn ontstaan als gevolg van de opwarming van de aarde, en stuit daar vooral op
Canadese, Amerikaanse en Europese belangen. India en China betwisten elkaars aanspraken en invloedssferen
in en rondom de Indische Oceaan en op het Euraziatische vasteland, waar de voor de energie- en
voedselvoorziening respectievelijk de internationale handel belangrijkste vaarroutes ter wereld liggen. Veel
kleinere landen proberen hun positie te versterken, door banden aan te knopen met een grootmacht of
door juist tussen de machtsblokken te laveren.
Staten stimuleren en beschermen doelbewust hun economieën en technologische en industriële basis om
hun positie op het internationale speelveld te versterken en hun afhankelijkheid te verminderen. Er wordt
in het bijzonder gestreefd naar energie- en voedselonafhankelijkheid en naar een militairtechnologische
voorsprong. Het militair en civiel gebruik van de ruimte krijgt krachtige impulsen.
De Verenigde Naties bestaan nog, maar komen nauwelijks tot besluiten als gevolg van de scherpe belangentegenstellingen.
De kloof tussen arm en rijk wordt groter. De welvaart van de grootmachten oefent grote
aantrekkingskracht uit op de armere delen van de wereldbevolking. Mondiale klimaatafspraken zijn niet te
maken, vooral niet omdat economische belangen voorrang krijgen boven de aanpak van ecologische vraagstukken.
Bilaterale topontmoetingen staan in het teken van handelsverdragen, toegang tot energiebronnen
en wapenbeheersingsafspraken.
Europa
Leeswijzer
John Mearsheimer, The Tragedy of Great Power Politics (2001)
Robert Kagan, The Return of History (2007)
Bill Emmott, Rivals (2008)
Michael Klare, Rising Powers, Shrinking Planet (2008)
De eenheid in Europa wordt door de multipolaire krachtsverhoudingen en verscherpte belangentegenstellingen
danig op de proef gesteld. Andere machtsblokken zullen immers proberen de Europese landen
voor hun belangen te winnen en verdeeldheid te zaaien tussen de lidstaten van de EU. De EU kampt
bovendien met uiteenlopende geografische en culturele oriëntaties die verdieping van de samenwerking
bemoeilijkt. Desondanks zien de lidstaten in dat hun belangen het best worden gediend met een EU die
Scenario’s en strategische schokken – Toekomstscenario’s 134