Rapport over toekomst verkenningen - Turnaround Communicatie

7.2 Economie: tast de crisis onze veiligheid aan?
De kredietcrisis heeft de wereldeconomie de afgelopen twee jaar in de diepste recessie sinds de jaren dertig
van de vorige eeuw gestort. Nadat zij in 2008 begonnen, heeft zij in veel landen in korte tijd diepe sporen
achtergelaten. In veel landen loopt de werkloosheid nog verder op. In Noord-Amerika, Europa en Japan
– de belangrijkste geïndustrialiseerde regio’s ter wereld – zijn de nationale economieën sinds 2008 aanzienlijk
gekrompen. Hoewel er tekenen zijn van economisch herstel, is het onzeker of en in hoeverre dit herstel
de komende jaren doorzet. In de opkomende economieën van Azië en Latijns-Amerika is de crisis echter
veel minder voelbaar gebleken: de financiële sector is er vaak nauwelijks geraakt, de overheidsfinanciën
zijn er beter op orde en de private sector gaat gebukt onder een geringere schuldenlast. Landen als Brazilië,
China en India komen daardoor relatief gemakkelijk op het oude groeipad terug.
De kredietcrisis heeft de vraag opgeroepen over haar gevolgen voor de machtsverhoudingen in de wereld
en de internationale en nationale veiligheid, zowel op de korte als op de lange termijn. Deze gevolgen zijn
vooral afhankelijk van de duur en de ernst van de crisis en de manier waarop deze zich in verschillende landen
manifesteert. Ook de mate waarin landen tot overeenstemming komen over een gezamenlijke aanpak
van de crisis is van belang. Het risico bestaat dat landen protectionistische maatregelen treffen om hun
eigen economie te beschermen. Het initiële optreden in het kader van internationale instellingen, in het
bijzonder de G20 en de Europese Unie, is hoopgevend, hoewel er ook tekenen zijn van protectionistische
reflexen.
De langetermijngevolgen van de crisis kunnen substantieel zijn. Hoe onevenwichtiger het economisch
herstel en hoe minder wordt samengewerkt, hoe groter de kans op instabiliteit. De landen die tot de OESO
behoren – de Verenigde Staten, Europa en Japan – voelen zich in economische zin kwetsbaarder dan ooit
sinds de Koude Oorlog. In landen die door de crisis nauwelijks zijn getroffen, zoals China, neemt het
zelfvertrouwen juist toe. Deze kentering heeft onvermijdelijk politieke implicaties en gevolgen voor de
onderlinge betrekkingen. Ook in ideologische zin blijft zij mogelijk niet zonder gevolgen. Sinds het begin
van de jaren tachtig was de zogenaamde ‘Washington consensus’ (deregulering, liberalisering, privatisering)
in de wereld dominant. Door de kredietcrisis wint de redelijk robuust gebleken ‘Peking consensus’
(staatskapitalisme, centraal geleide marktverhoudingen, autoritair bestuur) aanhang.
De economische crisis heeft tot dusver niet geleid tot een daling van de totale militaire uitgaven in de
wereld. Veel landen in Azië, waaronder China, India, Australië, Indonesië en Singapore, hebben hun
defensie-uitgaven in 2009 verder opgevoerd. De Verenigde Staten hebben hun defensie-uitgaven op peil
gehouden. Rusland heeft als enige grootmacht op defensie bezuinigd. In het licht van de begrotingsproblematiek
in veel landen wordt verwacht dat de Verenigde Staten en veel landen in Europa hun uitgaven de
komende jaren beperken.11
Implicaties voor onze veiligheid en voor de krijgsmacht
❚ Een versnelde verschuiving van de macht. De al gaande verschuiving van economische en politieke
macht naar opkomende machten in Azië (in het bijzonder China en India) en elders (in het bijzonder
Brazilië) is door de kredietcrisis versneld. Het begrotingstekort is in de OESO-landen opgelopen tot
gemiddeld boven acht procent van het bruto binnenlandse product, het hoogste niveau in zestig jaar.
Als gevolg van de door de financieel-economische crisis veroorzaakte begrotingstekorten bestaat er een
gerede kans dat veel NAVO- en EU-lidstaten zich de komende jaren gedwongen zien hun defensie-uitgaven
(tijdelijk) te verlagen, terwijl de totale defensie-uitgaven in de wereld blijven stijgen. Onduidelijk is
vooralsnog of hiervan nieuwe impulsen uitgaan om de defensiesamenwerking te versterken of dat de
verlaging van defensie-uitgaven juist ten koste gaat van de internationale defensiesamenwerking;
11 International Institute for Strategic Studies, The Military Balance 2010, blz 6.
De komende twintig jaar: anders en onzekerder – Drijvende krachten 70