Rapport over toekomst verkenningen - Turnaround Communicatie

Ook is niet overal de hang naar autonomie even krachtig of het gezag van de staat even ver geërodeerd; in
relatief stabiele regio’s slagen staten er nog wel in hun burgers bescherming te bieden tegen interne en
externe bedreigingen. Toch onderscheidt deze wereld zich sterk van die van de eerste twee decennia na de
Koude Oorlog, die achteraf een tijdperk van ongebreidelde vrijheid en welvaart blijken te zijn geweest. Na
de vergaande en razendsnelle integratie van de wereldeconomie als gevolg van het einde van de Koude
Oorlog en de dominantie van de Verenigde Staten is de pendule onmiskenbaar teruggeslingerd naar een
veel groter accent op kleinere – plaatselijke, nationale of regionale – verbanden. Wantrouwen is een
belangrijkere factor geworden in de betrekkingen tussen landen en binnen samenlevingen. Ook Europa en
Nederland ondervinden hiervan de gevolgen.
Hoe heeft het zover kunnen komen? De kentering begon zich al af te tekenen aan het begin van de eenentwintigste
eeuw, met de opkomst van religieus geïnspireerde terroristennetwerken, de groeiende weerzin
in veel samenlevingen tegen de ontwrichtende kanten van de mondialisering en de steeds moeizamer
verlopende samenwerking in internationale instellingen. Zij werd vervolgens onomkeerbaar als gevolg van
de langdurige periode van economische laagconjunctuur en geslonken wereldhandel die werd ingeluid
door de mondiale bankencrisis vanaf september 2008. De Amerikaanse economie wist zich, ondanks het
stimuleringsbeleid van president Barack Obama, onvoldoende te herstellen, waardoor ook de ‘ordenende’
militaire macht van de Verenigde Staten allengs aan slagkracht en betekenis inboette. Tegelijkertijd werden
de andere grootmachten, die de plaats van de Verenigde Staten wellicht geheel of gedeeltelijk hadden kunnen
innemen, in toenemende mate geplaagd door interne problemen. In vooral Rusland en China werd
het separatisme sterker, aangewakkerd door grote inkomensverschillen tussen regio’s en door veranderingen
in de bevolkingssamenstelling; landen als India, Pakistan en Indonesië kampten al langer met dit
soort problemen. Een moeilijk te beheersen mondiale pandemie, opeenvolgende natuurrampen (mede
als gevolg van een abrupte klimaatverandering) en een nijpend tekort aan grondstoffen verslechterden het
wereldbeeld nog verder.
Europa
Leeswijzer
Thomas Hobbes, Leviathan (1651)
Samuel Huntington, The Clash of Civilizations (1996)
Martin van Creveld, The Rise and Decline of the State (1999)
Harold James, The End of Globalization (2001)
Rik Coolsaet, De geschiedenis van morgen (2008)
Harald Welzer, De klimaatoorlogen (2008)
De kans dat ook Europa fragmenteert is in dit scenario groot. De effectiviteit en het gezag van de Europese
Unie werden gaandeweg danig aangetast door de herhaaldelijk gebleken feilen van het Europees Parlement,
desinteresse van burgers en de groeiende divergentie tussen de lidstaten, die zich steeds minder van de
Europese afspraken zijn gaan aantrekken. De ‘vergrijzing’ van de Europese bevolking en het in veel Europese
landen uitblijven van hierdoor noodzakelijk geworden hervormingen heeft de internationale concurrentiekracht
van de Europese economie ondermijnd en het welvaartsniveau extra doen afnemen. Door een falend
integratiebeleid en de opkomst van rechts-populistische bewegingen in veel Europese landen zijn vooral
de omvangrijke niet-Westerse minderheden in Europa zich bovendien in toenemende mate buitengesloten
gaan voelen. Zij identificeren zich nauwelijks met het land waarin zij woonachtig zijn en oriënteren zich
sterker dan ooit op hun oorspronkelijke gemeenschappen. Naast etniciteit, religie en ideologie bieden ook
grotere bedrijven en particuliere organisaties een ‘veilige haven’ aan werknemers en leden.
In dit scenario is sprake van een terugkeer in de Europese geschiedenis. Mede als gevolg van de financieeleconomische
crisis komt het fundament van de economische integratie onder steeds grotere druk te staan.
Scenario’s en strategische schokken – Toekomstscenario’s 144