Rapport over toekomst verkenningen - Turnaround Communicatie

en de sterk gegroeide mogelijkheden op het gebied van transport (zoals de brede invoering van de container)
is de uitwisseling van informatie, ideeën, mensen en goederen sinds het einde van de Koude Oorlog
aanzienlijk intensiever geworden. Het proces van mondialisering werd tevens bevorderd door de na de
Koude Oorlog overheersende positie van de Verenigde Staten in politieke, economische en militaire zin.
Ook multilaterale instellingen leverden als gevolg van de ontdooide verhoudingen een grote bijdrage aan
de periode van onstuimige mondialisering zoals we de afgelopen decennia hebben gekend.
Het proces van mondialisering houdt op de lange termijn zeker aan. Of de mondialisering zich de komende
twee decennia met dezelfde vaart voortzet, is echter onzeker. Op sommige terreinen, zoals de mondiale
invloed van informatie- en communicatietechnologie, lijkt het proces onstuitbaar. Op andere terreinen
kan – al dan niet tijdelijk – een rem op het proces komen te staan. Politieke krachten die zich tegen de
economische en culturele gevolgen van mondialisering verzetten en hun samenlevingen daartegen willen
beschermen, kunnen de overhand krijgen (zowel in Europa als daarbuiten). Op energiegebied streven veel
landen al enige jaren naar grotere onafhankelijkheid van buitenlandse leveranciers. De financieel-economische
crisis heeft de wereldhandel en de kapitaalmarkt een forse klap toegebracht waarvan vooral het Westen
zich de komende jaren weer moet zien te herstellen. Zij versterkt bovendien de behoefte de ‘eigen’ markten,
werkgelegenheid en industrie te beschermen en de afhankelijkheid van de wereldeconomie te verminderen
door de binnenlandse vraag te stimuleren. Ook de vermindering van het reizigersverkeer, immigratiebeperking,
het verscherpte toezicht op internationale kapitaalstromen en de regionale consolidatie van banken
en bedrijven zijn aanwijzingen dat het proces van mondialisering mogelijk vertraagt. De moeizame hervorming
van internationale instellingen als de Verenigde Naties, nodig om grensoverschrijdende problemen
op te lossen en de verschuiving naar multipolaire machtsverhoudingen in de wereldpolitiek is evenmin
bevorderlijk voor het proces van mondialisering. Waar internationale samenwerking tekort schiet, dreigen
staten terug te vallen op nationale maatregelen en bilaterale afspraken.
Implicaties voor onze veiligheid en voor de krijgsmacht
❚ Ondeelbare veiligheid in een toenemend complexe wereld. Veel problemen in onze samenleving
hebben door het proces van mondialisering en de samenhang tussen interne en externe veiligheid een
belangrijke internationale dimensie. Nationale grenzen hebben daarbij als demarcatielijn voor de veiligheid
van het grondgebied van het Koninkrijk en van de Nederlandse samenleving onmiskenbaar aan
betekenis ingeboet. Tegenwoordig heeft nationale veiligheid zowel een binnenlandse als een buitenlandse
dimensie en deze dimensies zijn onlosmakelijk verbonden. De kernvraag daarbij is of de veiligheid
van het Koninkrijk het best kan worden bevorderd door in de bescherming van het eigen grondgebied
te investeren of door problemen bij de bron – dus vaak ver buiten de eigen landsgrenzen – op te lossen.
Door de nauwe samenhang tussen onze interne en externe veiligheid sorteert een combinatie van
inspanningen het meeste effect. Wordt uitsluitend vertrouwd op de bescherming van eigen huis en haard,
dan kan slechts worden gereageerd op een dreiging – of de gevolgen van een dreiging – zonder de bron
ervan weg te nemen. Andersom geldt dat het uitsluitend aanvatten van problemen bij de bron niet kan
verhinderen dat sommige dreigingen zich dichtbij huis en haard kunnen manifesteren, ook al omdat bij
het optreden buiten de landsgrenzen ook rekening moet worden gehouden met reacties die zich tegen
het eigen grondgebied richten.
❚ Het vraagstuk van de achterblijvers. Mondialisering heeft op veel plekken in de wereld welvaart en
nieuwe mogelijkheden gebracht. Lang niet iedereen heeft echter de sprong voorwaarts gemaakt en het
proces van mondialisering stelt het aanpassingsvermogen van samenlevingen danig op de proef. De
vergaande mondialisering van de afgelopen twee decennia heeft ook ‘nieuwe’ vraagstukken en tegenkrachten
opgeroepen als gevolg waarvan nieuwe breuklijnen zichtbaar worden. Het gaat daarbij niet
slechts om ‘antiglobalisten’ of het tegen de moderniteit en Westerse invloeden gerichte terrorisme
van fundamentalistische groeperingen als Al-Qaeda. Ook in meer algemene zin worden politieke
scheidslijnen, ook in Europa, steeds sterker bepaald door het uiteenlopende karakter van de reacties op
De komende twintig jaar: anders en onzekerder – Drijvende krachten 68