Rapport over toekomst verkenningen - Turnaround Communicatie

Beleidsoverweging: tijd voor verdieping?
De inwerkingtreding van het Verdrag van Lissabon – en daarmee van het Gemeenschappelijke
Veiligheids- en Defensiebeleid (GVDB) – biedt nieuwe mogelijkheden de Europese samenwerking te
verdiepen. Het belang om van deze mogelijkheden gebruik te maken neemt de komende jaren onmiskenbaar
toe, waarbij Nederland met gelijkgezinde landen evenals in het verleden een voortrekkersrol
kan vervullen. De positie en de veiligheid van Europa – en daarmee ook die van Nederland – worden
namelijk beïnvloed door geopolitieke krachtsverhoudingen en verschuivingen daarin. Als gevolg van de
in dit rapport beschreven economische, politieke en militaire verschuivingen neemt het conflictpotentieel
de komende twee decennia mogelijk toe. Bovendien zijn de Europese lidstaten van de NAVO en de
Europese Unie op veiligheidsgebied waarschijnlijk in toenemende mate op zichzelf aangewezen, wat de
noodzaak van een krachtiger Europees defensiebeleid verder versterkt. Tegelijkertijd heeft de financieeleconomische
crisis juist geleid tot druk op Europese overheidsbegrotingen en, afhankelijk van politieke
besluitvorming, mogelijk ook op defensiebegrotingen. Er bestaat tegen de financieel-economische
achtergrond zelfs een reëel risico dat bezuinigingen op Europese defensiebudgetten vooral ten koste
gaan van internationale samenwerkingsverbanden en projecten.
14.3 Taakspecialisatie en rolspecialisatie
Uit het voorgaande blijkt dat Nederland, net als veel andere bondgenoten, voor zijn veiligheid deels
afhankelijk is van andere landen. Voor de in de Grondwet verankerde verdediging van het grondgebied, is
Nederland mede afhankelijk van de collectieve verdedigingsinspanningen die in het kader van de NAVO
en EU zijn afgesproken. Een groot deel van de bevoegdheden en het vermogen om die garantie te realiseren
is daarmee uit handen gegeven aan deze multilaterale verbanden. Dat roept de vraag op hoe ver de
handelingsruimte of de soevereiniteit van de overheid reikt. De staat moet de territoriale integriteit en de
veiligheid van zijn onderdanen kunnen garanderen. Dat kan door de onafhankelijkheid te bevorderen en
dus de samenwerking tot een minimum te beperken, of door juist de samenwerking en de invloed binnen
multilaterale verbanden te maximaliseren. Dit integratiedilemma komt bij veiligheidsaangelegenheden
pregnant naar voren. Er dient steeds te worden gezocht naar een verantwoorde balans tussen onafhankelijkheid
en samenwerking.
Defensie moet zich daarom steeds afvragen welke taken de krijgsmacht in hoge mate zelfstandig moet kunnen
uitvoeren en welke taken aan andere landen of organisaties kunnen worden overgelaten. Vanuit het
oogpunt van doelmatigheid valt veel te zeggen voor het in binationaal of multinationaal verband maken
van afspraken over een verdeling van taken en capaciteiten. In het uiterste geval kan deze vorm van internationale
samenwerking inhouden dat landen zich in onderling overleg specialiseren op het niveau van
krijgsmachtonderdelen en dus volledig kunnen terugvallen op elkaars specialisaties. Deze uiterste vorm van
taakverdeling wordt vaak aangeduid met taakspecialisatie. Bij rolspecialisatie is sprake van minder verstrekkende
constructies, waarbij landen onderlinge afspraken maken over het gebruik van elkaars capaciteiten
voor specifieke militaire taken, bijvoorbeeld op het terrein van gevechtsondersteuning en logistiek.
Taakspecialisatie en rolspecialisatie hebben als voordeel dat afzonderlijke landen hun defensie-inspanning
kunnen richten op een afgebakend pakket van taken en middelen, waardoor bovendien in multinationaal
verband versnippering en duplicatie wordt voorkomen. Om die reden is deze vorm van internationale
samenwerking in 2003 onderwerp geweest van een interdepartementaal beleidsonderzoek.18 Dat onderzoek
stelde echter vast dat de internationale bereidheid om tot een onderlinge verdeling van taken en
capaciteiten over te gaan zeer beperkt is. Vooral taakspecialisatie waarbij landen in onderling overleg volledige
krijgsmachtdelen afstoten veronderstelt het vertrouwen en de bereidheid van landen hun soevereine
18 Taakspecialisatie: het schiet niet echt op, Interdepartementaal beleidsonderzoek Europese defensiecapaciteiten, juli 2003.
Beleidsoverwegingen – Internationale samenwerking en taakspecialisatie 173