Rapport over toekomst verkenningen - Turnaround Communicatie

zich krachtig kan manifesteren. Zonder hechte samenwerking dreigt in een multipolaire wereld namelijk
marginalisering op het wereldtoneel. Onder druk van de internationale omstandigheden slaagt de EU erin
de samenwerking ook op het terrein van de buitenlandse en defensiepolitiek te verdiepen. Hoewel het
conflictpotentieel zich vooral in Azië voordoet, is Europa niet gevrijwaard van de rivaliteit tussen machtsblokken.
De Europese Unie heeft vooral te stellen met een assertief en kapitaalkrachtig Rusland en met een
zich sterker manifesterend China. Tegen deze achtergrond is nog altijd sprake van veiligheidssamenwerking
met de Verenigde Staten, hoewel deze samenwerking afstandelijker is geworden. Tegelijkertijd wordt steeds
duidelijker dat de landen van de EU, als gevolg van het relatieve machtsverlies van de Verenigde Staten en
de toenemende Amerikaanse oriëntatie op Azië, meer op zichzelf en elkaar zijn aangewezen om het hoofd
te bieden aan tal van veiligheidspolitieke uitdagingen aan de eigen grenzen. Samen met de aanhoudende
druk op de nationale defensiebudgetten, industrieën en kennisdomeinen, leidt dit gegeven tot een aanzienlijke
verdieping van het Gemeenschappelijk Veiligheids- en Defensiebeleid. Europa ontwikkelt zich tot
een volwaardige militaire pilaar binnen de NAVO, maar aarzelt niet om binnen zijn eigen invloedssfeer ook
zelfstandig op te treden. De NAVO transformeert naar een podium voor trans-Atlantische veiligheidspolitieke
consultatie.
Binnen de EU neemt een kopgroep van lidstaten onder Frans-Duits-Britse leiding het initiatief tot nauwere
samenwerking op het terrein van capaciteitenontwikkeling en taakspecialisatie. Hiertoe levert de via het
Verdrag van Lissabon gecreëerde optie van de permanent gestructureerde samenwerking nieuwe mogelijkheden.
De al bereikte mate van monetaire en economische integratie – verder verdiept in antwoord op
de financieel-economische crisis – biedt daartoe een stevig fundament. Dit vertaalt zich in de oprichting
van een Europese Veiligheidsraad met de grote lidstaten als permanente leden en participatie van kleinere
landen op roulatiebasis, dit mede afhankelijk van de vraag of zij op het terrein van het Gemeenschappelijk
Veiligheids- en Defensiebeleid capaciteiten kunnen inbrengen. De Britse en Franse kernwapenarsenalen
krijgen een rol in het afschrikkingsbeleid van de EU. In de VN-Veiligheidsraad spreekt de EU vrijwel altijd
met één stem. Wat optreden betreft strekt het militaire handelen van de EU zich vooral uit tot de eigen
directe omgeving, wat onder andere leidt tot spanningen en rivaliteit in de verhouding met Rusland. De EU
treedt ook vaker op in de gordel van instabiliteit van Marokko en Sub-Sahara Afrika via het Midden-Oosten
tot Zuid-Azië alsmede in het Noordpoolgebied omdat Europese economische en veiligheidsbelangen
hier rechtstreeks in het geding zijn. Daarmee verzekert de EU zich onder meer van de toegang tot fossiele
brandstoffen en mineralen en vermindert zij haar afhankelijkheid van Rusland. De EU heeft ook haar
buitengrenzen aanzienlijk versterkt om ongewenste migratie vanuit zwakkere regio’s tegen te gaan. Maar
om de vergrijzing op te vangen, zijn getalenteerde en geschoolde jonge migranten uit het Midden-Oosten
en Afrika welkom. Door deze selectieve migratie stroomt het intellectueel potentieel echter weg uit deze
gebieden.
Of in dit scenario nog van het 'Westen' kan worden gesproken, is onzeker. De energiebelangen van de EU
en de Verenigde Staten lopen sterk uiteen. Ook geopolitiek overlappen Europese en Amerikaanse belangen
minder dan voorheen, vanwege Amerika’s oriëntatie op de Stille Oceaan en de Indische Oceaan en
die van Europa op Rusland en het zuiden. De demografische veranderingen die zich hebben voltrokken
in de Verenigde Staten en Europa hebben de beide continenten ook in cultureel opzicht verder van elkaar
verwijderd, mede als gevolg van de migratie van Latijns-Amerika naar Noord-Amerika en van het Midden-
Oosten en Noord-Afrika naar Europa. De Verenigde Staten en de EU houden de NAVO waarschijnlijk nog wel
in stand in het licht van de wederzijdse bijstandsverplichting, maar gebruiken deze vooral als forum voor
veiligheidsconsultaties.
In een wereldeconomisch bestel dat wordt gedomineerd door wedijver om schaarse middelen (energie,
grondstoffen, etc.) en waarin de EU onder grote druk staat van concurrenten van buitenaf, ontwikkelt
de Unie zich tot een 'Fort Europa'. Steeds vaker wordt er aanleiding gezien om de grenzen te sluiten voor
producten van buiten af, ter bescherming van het eigen niveau van sociale voorzieningen en ecologische
normering. Het externe beleid van de EU staat in dienst van dit 'Fort Europa' en is er vooral op gericht
de aanvoer van energie en grondstoffen veilig te stellen. De bereidheid van de Verenigde Staten om te
Scenario’s en strategische schokken – Toekomstscenario’s 135