Projekt okładki Edwin Radzikowski Redakcja Elżbieta Sejferówna ...

160 4. Funkcje różniczkowalne
i oczywiście a + c > c > b oraz b + c > c > a. Oznacza to, że z odcinków
o długościach a,b,c można zbudować trójkąt, oczywiście prostokątny.
Ten układ równań równoważny jest następującemu:
a + b = 1 − c, ab = (1 − c)2 − c 2
2
= 1 2 − c.
Wobec tego liczby a i b są pierwiastkami równania kwadratowego
t 2 − (1 − c)t + 1 2 − c = 0.
Warunkiem koniecznym i dostatecznym na to, by to równanie miało dodatnie
pierwiastki dla dodatniej wartości parametru c, jest 0 < c < 1 2 i
0 ≤ ∆ = (1 − c) 2 − 4( 1 2 − c) = −1 + 2c + c2 = (c + 1) 2 − 2,
czyli √ 2 − 1 ≤ c < 1. Ponieważ V ( 1
2 2)
= 0, więc maksymalna wartość V jest
równa V (√ 2 − 1 ) – oczywiście maksymalna na przedziale [√ 2 − 1, 2) 1 . Łatwo
zauważyć, że dla c = √ 2 − 1 otrzymujemy trójkąt równoramienny (bo ∆ = 0,
więc pierwiastki równania kwadratowego t 2 − (1 − c)t + 1 − c = 0, czyli liczby
2
a i b są równe).
Komentarz. Ten przykład powinien przekonać studentów o konieczności
zwracania uwagi na dziedzinę funkcji. Omawiałem to zadanie wielokrotnie
na ćwiczeniach, jeszcze się nie zdarzyło, by studenci chcieli, aby objętość
V potraktować jako np. funkcję zmiennej a. Gdyby tak się stało, byłoby
πa
V = V (a) =
2 (1−2a) 2
i maksimum osiągane byłoby w punkcie wewnętrznym
dziedziny funkcji V, czyli przedziału ( 0, 2) 1 , mianowicie w punkcie
6(1−a)(1−2a+2a 2 )
2− √ 2, zatem w punkcie zerowania się pochodnej funkcji V. Byłoby znacznie
2
mniej kłopotu z dziedziną funkcji, za to więcej z obliczeniami. Często też studenci
nie potrafili stwierdzić, że – ponieważ funkcja ma niezerową pochodną
na przedziale, to jest na nim monotoniczna. Wydawało im się, że popełnili
błąd w obliczeniach, bo skoro w jakimś punkcie ma być maksimum, to pochodna
musi się tam zerować – zapominali więc o tym, że to twierdzenie mówi
o punktach wewnętrznych dziedziny, końców nie dotyczy.
Przykład 4.24. Znajdziemy teraz kres górny iloczynu trzech liczb nieujemnych,
których suma jest równa 3. Oznaczmy te liczby przez x,y,z. Mamy więc
x ≥ 0, y ≥ 0, z ≥ 0 oraz x + y + z = 3. Mamy znaleźć kres górny wyrażenia
xy(3 − x − y), przy założeniu, że x,y ≥ 0 oraz x + y ≤ 3. Niech s = x+y ≤ 3.
Chwilowo wielkość s będziemy traktować jako stałą. Przy ustalonym s nasze
wyrażenie to x(s − x)(3 − s). Mamy znaleźć jego kres górny, zakładając, że
0 ≤ x, 0 ≤ y = s − x, czyli 0 ≤ x ≤ s. Mamy więc do czynienia z funkcją kwa-