Concept Multidisciplinaire richtlijn Stoornissen in ... - GGZ-richtlijnen

1. Directe effecten van alcoholmisbruik
5
10
15
20
25
30
35
a. Gevolgen van de toxische werking van alcohol
Bij dierexperimenteel onderzoek leidt alcoholmisbruik tot beschadiging en atrofie van de
grijze (neuronen) en de witte stof (axonen) van het zenuwstelsel. Het is niet duidelijk wat de
bijdrage van deze directe toxische effecten aan de uiteindelijke (gedrags)neurologische
stoornissen bij de mens is, omdat de gevolgen daarvan in de praktijk niet af te grenzen zijn
van de gevolgen van alcoholonttrekking en vitaminegebrek. In de moderne literatuur wordt
desalniettemin geconcludeerd dat alcohol via directe toxische effecten leidt tot cognitieve
achteruitgang, gedragsverandering en cerebrale atrofie (Crews 1999[3], Oscar-Berman
2003[4], Harper 2005[5]).
Bij neuropsychologisch onderzoek na chronisch alcoholmisbruik worden significante maar
overwegend milde cognitieve beperkingen gevonden: vooral executieve functiestoornissen
en visuo-constructieve stoornissen. Bij functieonderzoek zijn aanwijzingen gevonden voor
dysfunctie van de hippocampus, de frontale cortex en het cerebellum (White 2000[6]; Moselhy
2001[7]; Oscar-Berman 2003[4]; Scheurich 2005[8]). De cognitieve stoornissen en
karakterveranderingen die gepaard gaan met chronisch alcoholmisbruik, verdwijnen ten dele
na een abstinentieperiode van enkele weken tot maanden, mits er geen sprake is van ernstige
secundaire of bijkomende pathologie. Het kan echter veel langer dan een jaar duren
voordat de maximale verbetering is bereikt (Sullivan 2000[9]; Bates 2002[10]).
In de literatuur is regelmatig sprake van een “alcoholdementie” of “alcoholische dementie”,
niet te verwarren met Wernicke-encephalopathie, zie verder. Dit beeld is echter niet goed
gedefinieerd. Volgens sommige auteurs is het zeldzaam, volgens andere de meest voorkomende
vorm van dementie na de ziekte van Alzheimer, terwijl er ook auteurs zijn die beweren
dat het beeld helemaal niet bestaat (Smith 1995[11]). De best onderbouwde conclusie is
op dit moment dat alcoholische dementie als specifiek ziektebeeld niet bestaat. Victor en
medewerkers (Victor [12]) onderzochten de neuropathologische data van overleden patiënten
uit hun eigen onderzoekspopulatie die de diagnose “alcoholische dementie” hadden gekregen,
en analyseerden ook de klinische, psychologische, radiologische en pathologische
data uit de literatuur met betrekking tot “alcoholische dementie.” In alle gevallen bleek er
sprake te zijn van een secundaire, aan alcoholmisbruik gerelateerde aandoening of van een
toevallig associatie met een andere aandoening die de dementie kon verklaren. Ze vonden
geen enkel geval van een primaire alcoholische dementie, waarbij de cognitieve achteruitgang
volledig kon worden toegeschreven aan de directe toxische effecten van alcohol en dat
gekenmerkt werd door karakteristieke neuropathologische afwijkingen.
Conclusies
Niveau 3
Chronisch alcoholmisbruik kan leiden tot cognitieve stoornissen. Na een
alcoholabstinentie van weken tot maanden kunnen deze stoornissen
sterk verbeteren.
B Sullivan, 2000[9];
C Bates, 2002[10]
140 Concept multidiscipliniare richtlijn stoornissen in het gebruik van alcohol, 2007