Concept Multidisciplinaire richtlijn Stoornissen in ... - GGZ-richtlijnen

5
10
15
20
25
30
35
40
45
slaafde en toegeschreven aan de verslavende stof. Het is niet langer de zwakke, amorele
persoon, maar de sterk verslavende stof die de oorzaak is van de verslaving (farmacologische
model). Op grond van een dergelijke visie is er slechts één afdoende maatregel: voorkómen
dat mensen nog in aanraking kunnen komen met dergelijke gevaarlijke stoffen. Het
bekendste voorbeeld van dit denken is de “drooglegging” van Amerika in de periode 1920-
1933. Ondertussen is wel duidelijk dat alcohol niet voor iedereen even gevaarlijk is en dat
mensen verschillen in hun risico om verslaafd te raken aan alcohol. Voor de verslaving aan
illegale middelen als heroïne en cocaïne wordt dit verouderde model echter ook nu nog veelvuldig
gebruikt. De bekende “war on drugs” is daarvan het bekendste voorbeeld. Na 1930
wordt het wel erg simpele farmacologische model vervangen door een psychoanalytisch geinspireerd
model, waarbij verslaving niet als een op zichzelf staande aandoening wordt gezien,
maar slechts als een symptoom van een onderliggende persoonlijkheidsstoornis (symptomatisch
model). De meest geëigende behandeling van verslavingsgedrag werd daarmee
een langdurige – op inzicht gerichte - behandeling van de persoonlijkheidsstoornis; een behandeling
die ook nu nog wel in therapeutische gemeenschappen voor verslaafden wordt
toegepast. In de periode 1940-1960 krijgt het ziektemodel voor verslaving steeds meer aanhang.
Volgens dit model bestaan er fundamentele (premorbide) biologische en psychische
verschillen tussen verslaafden en niet-verslaafden, waardoor de eersten niet in staat zijn om
alcohol en andere drugs met mate te gebruiken. Als belangrijkste kenmerken van de ziekte
alcoholisme worden dan gezien ongecontroleerd gebruik en lichamelijke afhankelijkheid (tolerantie,
onthouding). Vanaf 1960 beginnen ook psychologen zich voor verslavingsgedrag te
interesseren. Verslaving wordt gezien als onaangepast geleerd gedrag dat ook weer moet
kunnen worden afgeleerd (leermodel). De belangrijkste interventievormen die uit dit model
zijn voortgekomen zijn cognitieve gedragstherapie en cue-exposure therapie; interventies die
ook nu nog een belangrijke plaats in het behandelspectrum innemen. In de periode 1970-
1980 wordt steeds duidelijker dat het absolute verschil tussen verslaafden en nietverslaafden
niet houdbaar is, blijken medicijnen en gedragstherapeutische interventies het
verslavingsgedrag gunstig te kunnen beïnvloeden en blijkt een groot deel van de aan heroïne
verslaafde Vietnamveteranen na hun terugkeer naar de VS spontaan van hun verslaving
te herstellen. Deze ontwikkelingen vormen de basis voor het biopsychosociale ontwikkelingsmodel.
Volgens dit model bestaan er slechts relatieve verschillen tussen verslaafden en
niet-verslaafden en zijn er vloeiende overgangen tussen gebruik, overmatig gebruik, excessief
gebruik, misbruik, schadelijk gebruik en verslaving. Er wordt in dit model niet eenzijdig
uitgegaan van de stof (farmacologisch model) of van het individu (moreel model, symptomatisch
model, ziektemodel) als oorzaak van de verslaving. Zowel het ontstaan als de beëindiging
van de verslaving worden in dit model gezien als het resultaat van de continue interactie
tussen aangeboren kwetsbaarheid (biologisch), persoonlijke ontwikkeling (psychologisch) en
omstandigheden (sociaal). Op grond van dit model is het “afhankelijkheidssyndroom”
(Edwards en Gross, 1976) gepostuleerd en zijn multimodale interventies populair geworden,
dat wil zeggen interventies waarbij op een geïntegreerde manier zowel medicamenteuze,
psychotherapeutische als sociale interventies worden aangeboden. De laatste jaren lijken de
medisch-biologische aspecten binnen het biopsychosociale ontwikkelingsmodel een steeds
dominantere plaats in te nemen en spreekt men steeds vaker over verslaving als hersenziekte
(Leshner, 1997). Binnen dit model vormt een aangeboren kwetsbaarheid de onmisbare
basis voor herhaald gebruik van psychoactieve middelen, terwijl het herhaald gebruik van
deze middelen op hun beurt leidt tot belangrijke, moeilijk terug te draaien, veranderingen in
Concept multidiscipliniare richtlijn stoornissen in het gebruik van alcohol, 2007 25