Concept Multidisciplinaire richtlijn Stoornissen in ... - GGZ-richtlijnen

HOOFDSTUK 4: OPSPORING EN DIAGNOSTIEK VAN ALCOHOLMIS-
BRUIK EN –AFHANKELIJKHEID
5
10
15
20
25
30
35
40
45
4.1. Welke instrumenten in de eerste en tweede lijn zijn geschikt voor casefinding van
stoornissen in het gebruik van alcohol?
Inleiding
Het is moeilijk een indruk te krijgen van alcoholgebruik in de eerste lijn. Onder eerste lijn vallen
de huisartsenpraktijk, eerste hulp van een ziekenhuis en eerstelijns GGZ zoals psychologen
en maatschappelijk werk. Voor de tweede lijn is het inschatten van alcoholgebruik net zo
lastig, maar wel heeft de patiënt meer tijd om uitgebreidere vragenlijsten over zijn leefstijl in
te vullen. De met vragenlijsten bepaalde hoeveelheid alcohol per dag vertoont bij individuele
patiënten een grote spreiding en onderschatting; mede door hun lengte zijn vragenlijsten in
de eerstelijnspraktijk van beperkte waarde [Koppes 2002]. Als men de keuze van de hoeveelheid
en het moment waarop alcohol gebruikt wordt terugbrengt tot de laatste periode
voor het patiëntencontact, neemt de validiteit van een vragenlijst toe.
Om een keuze te maken van een geschikte test is uitgegaan van de literatuurstudie in de
NHG-Standaard Problematisch alcoholgebruikuit 2005 (zie bijlage bij dit hoofdstuk op p 40).
Daarnaast is gebruik gemaakt van de Europese Richtlijn van de PHEPA (2005) inzake het
identificeren van overmatig en schadelijk alcoholgebruik. Beide gaan uit van de eerste lijn.
Door het CBO is deze zoekvraag uitgebreid met onderwerpen in de tweede lijn en poliklinieken.
Op basis van deze bronnen bespreken we een aantal testen en maken een keuze:
Michigan Alcoholism Screening Test (MAST)
De MAST is een zelfinvulvragenlijst met 22 vragen, die circa 5 minuten duurt. Uit een metaanalyse
(n=9 artikelen, Teitelbaum & Mullen 1998) blijkt de MAST een valide instrument om
stoornissen in het gebruik van alcohol in een psychiatrische setting (intramuraal en extramuraal)
op te sporen (sensitiviteit 87,7% en specificiteit 68,1).
Uit een systematische review (n= 10 onderzoeken, O’Connell 2004) blijken de MAST en zijn
variaties ook betrouwbaar bij ouderen. De sensitiviteit verschilde afhankelijk van de populatie
zoals eerstehulp-afdeling (54%), opgenomen op de afdeling interne geneeskunde (52%-
64%) of kwetsbare ouderen thuis (48%). De specificiteit van de MAST was bij ouderen vergelijkbaar
met andere leeftijdsgroepen en vertoonde afhankelijk van de patiëntengroep een
variatie van 61-96%.
Alcohol Use Disorders Identification Test (AUDIT)
In een systematische review in de eerste lijn (n=38, Fiellin 2000) bleek de AUDIT vooral effectief
om personen te identificeren met risicovol en overmatig drinken. De sensitiviteit liep
uiteen van 51-97% en de specificiteit varieerde van 78-96%. De AUDIT is zeker zo effectief
als de MAST en de CAGE in het onderscheiden van alcoholafhankelijkheid in de eerste lijn,
maar heeft een hogere specificiteit en sensitiviteit voor het opsporen van excessieve alcoholgebruikers
(Piccinelli 1997, O’Connell 2004).
De AUDIT is bij het standaard afkappunt van 8 iets minder sensitief en meer specifiek bij
vrouwen dan bij mannen (Cherpitel & Borges, 2000; Cherpitel & Clark, 1995; Steinbauer e.a.,
40 Concept multidiscipliniare richtlijn stoornissen in het gebruik van alcohol, 2007