Concept Multidisciplinaire richtlijn Stoornissen in ... - GGZ-richtlijnen

5
10
15
20
25
daarom het meest gebruik gemaakt van concepten die zijn afgeleid van het biopsychosociale
afhankelijkheidssyndroom: afhankelijkheid (DSM-IV; ICD-10), misbruik (DSM-IV) en schadelijk
gebruik (ICD-10).
Bij de diagnose alcoholafhankelijkheid gaat het in principe om een combinatie van lichamelijke
afhankelijkheid (tolerantie, onthoudingsverschijnselen), psychische afhankelijkheid
(hunkering, ‘craving’), controleverlies (gebruik vaker of meer dan voorgenomen; niet kunnen
stoppen met gebruik) en lichamelijke en/of sociale gevolgen van het gebruik. Van al deze
kenmerken wordt psychische afhankelijkheid tegenwoordig gezien als het centrale kenmerk,
terwijl controleverlies en lichamelijke en/of sociale beperkingen veeleer worden gezien als
secundaire kenmerken of gevolgen (Koob, 2003; Monti e.a., 2001). Des te opvallender is het
dat craving (hunkering) in de DSM-IV definitie van afhankelijkheid geheel ontbreekt. Kennelijk
was men van mening dat de afbakening van dit begrip nog onvoldoende was en dat de
betrouwbaarheid van dit potentiële diagnostische criterium mede daardoor te laag zou zijn
(Mezinski e.a., 2001). Bovendien zijn de relaties tussen ernst van de craving en ernst van de
afhankelijkheid en tussen craving en terugval nog onvoldoende duidelijk (van den Brink,
1997; Bottlender e.a., 2004). In de ICD-10 diagnose alcoholafhankelijk is hunkering wel opgenomen
als één van de diagnostische criteria. Lichamelijke afhankelijkheid is geen centraal
kenmerk in de definitie van afhankelijkheid meer, hetgeen onder andere tot uitdrukking komt
in de expliciete vermelding in DSM-IV dat de diagnose afhankelijkheid ook kan worden gesteld
als er geen tolerantie en/of onthoudingsverschijnselen zijn. Dat wil overigens niet zeggen
dat lichamelijke afhankelijkheid als symptoom niet van belang is. In diverse studies is
aangetoond dat de aanwezigheid van onthoudingsverschijnselen (in tegenstelling tot tolerantie)
wel degelijk samenhang met de ernst en de duur van de afhankelijkheid (Carroll e.a.,
1994; Hasin e.a., 2000, Schuckit e.a., 2003). Uit empirisch onderzoek komt verder naar voren
dat de DSM-IV en de ICD-10 diagnose alcoholafhankelijkheid – ondanks de verschillen
in criteria - goed met elkaar overeenstemmen en dat met deze classificatiesystemen (vrijwel)
dezelfde patiënten worden geïdentificeerd (Rounsaville e.a., 1993; Caetano en Tam, 1995;
Compton e.a., 1996).
28 Concept multidiscipliniare richtlijn stoornissen in het gebruik van alcohol, 2007