Cultuurbeleid in Nederland - OCW - 2002

CULTUURBELEID IN NEDERLAND
De rijksoverheid heeft een generale verantwoordelijkheid voor de bescherming en
het behoud van bouwwerken met een bijzondere culturele waarde. Deze verantwoordelijkheid
wordt in de eerste plaats geconcretiseerd door het subsidiëren
van restauratie en onderhoud. Om voor subsidie in aanmerking te komen, moet
een object opgenomen zijn in het register van beschermde rijksmonumenten,
kortweg de monumentenlijst genoemd. Naast deze rijksmonumentenlijst zijn er
provinciale en gemeentelijke monumentenlijsten opgesteld. In de tweede plaats
levert de rijksoverheid een bijdrage aan de infrastructuur ten behoeve van de
monumentenzorg, onder andere door particuliere organisaties te subsidiëren.
Tot voor kort waren de beschermde objecten voor het overgrote deel ouder dan
150 jaar. Jongere monumenten werden slechts mondjesmaat beschermd; bovendien
bleef ook de kennis over latere perioden achter bij die over de periode vóór 1850.
Om deze achterstand in te lopen, werd het Monumenten Inventarisatie Project (MIP)
uitgevoerd. De monumenten uit de periode 1850-1940 werden geïnventariseerd. Het
MIP was niet alleen bedoeld om meer panden wettelijke bescherming te bieden,
maar ook als hulpmiddel voor gemeenten, provincies en andere instellingen met
verantwoordelijkheden voor de ruimtelijke ordening en de monumentenzorg.
De inventarisatie is in 1992 afgerond. Vervolgens werden de meest waardevolle
bouwwerken en ‘gezichten’ geselecteerd voor registratie op de rijksmonumentenlijst.
Deze operatie is in 2001 voltooid. Van de circa 175.000 jonge
monumenten die geïnventariseerd zijn, zullen uiteindelijk circa 9.000 monumenten
wettelijk beschermd worden.
De komst van een Monumentenwet heeft niet kunnen voorkomen dat halverwege
de jaren tachtig een grote achterstand is ontstaan bij de restauratie van beschermde
rijksmonumenten. Dat is terug te voeren op teruglopende begrotingsmiddelen
voor onderhoud en restauratie. Het rijksrestauratiebudget daalde
vanaf het begin van de jaren tachtig tot halverwege de jaren negentig. Het toenmalige
kabinet doorbrak die neerwaartse spiraal in 1995 door voor de monumentenzorg
eenmalig 6 125 miljoen extra beschikbaar te stellen. Deze dotatie bood
de kans om een substantieel deel van de achterstand weg te werken en had, zoals
verwacht, een gunstig effect op het niveau van de private investeringen. De extra
gelden werden gespreid over vier jaar aan het reguliere restauratiebudget toegevoegd.
Dit vormt de eerste fase van een periode van vijftien jaar waarin de achterstand
geheel moet worden weggewerkt. In 1997 werd een nieuw Besluit Rijkssubsidiëring
Restauratie Monumenten 1997 van kracht. Het bevat een subsidiesysteem
dat niet alleen tot doel heeft om de geconstateerde achterstand weg te
werken, maar ook om nieuwe achterstand in de toekomst te voorkomen. Vanaf
1998 kwam in totaal 6 315 miljoen extra beschikbaar om voort te gaan met het
110