Cultuurbeleid in Nederland - OCW - 2002

CULTUURBELEID IN NEDERLAND
fonds. Het bleek echter een eenmalig initiatief; door bezuinigingen verdween de
post in 1924 van de begroting.
De gemeente Amsterdam reserveerde in de jaren twintig eveneens een budget
voor steunverlening aan beeldend kunstenaars. In 1929 veranderde het karakter
van de maatregel. Het sociale motief verdween en werd vervangen door de opzet
om opdrachten te verstrekken. In 1931 werd opnieuw rijksgeld uitgetrokken voor
beeldend kunstenaars, dit keer bestemd voor opdrachten ter verfraaiing van
rijksgebouwen. Het budget bleef tijdens de jaren dertig bestaan. Beoordeling en
selectie werden overgelaten aan een speciale adviescommissie, de Rijkscommissie
van Advies voor opdrachten aan beeldend kunstenaars.
Het sociale motief vinden we terug bij het in 1935 opgerichte Voorzieningsfonds
voor kunstenaars. Dit was bestemd voor tijdelijke financiële hulp aan beeldende
kunstenaars en toonkunstenaars. Het werd gevoed uit subsidies van
rijksoverheid en gemeenten, en uit bijdragen van de leden van de aangesloten
kunstvakorganisaties.
Van 1940 tot 1946: bezetting en bevrijding
De Duitse bezetting is voor de ontwikkeling van de specifieke cultuurpolitiek een
cruciaal intermezzo geweest. Al kort na de Duitse inval op 10 mei 1940 werd de
staatszorg voor de cultuur op instigatie van de bezetter drastisch gereorganiseerd
en genazificeerd. Staatstoezicht op het openbare leven strekte ertoe om deutschfreundliche
uitingen een monopoliepositie te bezorgen. In 1942 werden eenheidsorganisaties
voor cultuurproducenten ingesteld. Aansluiting bij die culturele corporaties
– de Kultuurkamer – was voorwaarde om als scheppend of uitvoerend
kunstenaar in de openbaarheid te mogen treden.
Al in november 1940 werd het Ministerie van OK&W in tweeën gesplitst. Er
kwam een departement van Opvoeding, Wetenschap en Kultuurbescherming,
onder meer belast met de zorg voor lager, middelbaar en hoger onderwijs. Daarnaast
werd er een departement voor Volksvoorlichting en Kunsten geformeerd.
Binnen dit departement werden de bemoeienissen van het voormalige Ministerie
van OK&W met orkesten en letterkunde, en de zorg voor de rijksgebouwen ondergebracht.
Speelde de vooroorlogse overheid al zedenmeester ten aanzien van film
en radio, nu kwam er een censor voor alle openbare uitingen. Dat de overheid
bovendien ging optreden als propagandist van een racistische ideologie betekende
een regelrechte breuk met de traditie. Tegelijk werd de mecenasrol van de
overheid uitgebreid naar film, toneel en dans, die tot dusver niet van rijkswege
waren gesteund. De financiering van de omroep werd publiekrechtelijk geëffectueerd
door de instelling van een verplichte omroepbijdrage voor iedere bezitter
53