Cultuurbeleid in Nederland - OCW - 2002

CULTUURBELEID IN NEDERLAND
gen aan een aanmerkelijk gunstiger klimaat voor de overheidsbemoeienis met
cultuur.
In de loop van de jaren vijftig namen de uitgaven snel toe. In 1949 werd een
begin gemaakt – uit sociale motieven – met de zogenoemde contraprestatieregeling
voor beeldend kunstenaars. Behalve muziek en beeldende kunsten werden
voortaan ook dans, toneel en literatuur gesubsidieerd.
Tot de jaren zestig stelden de politieke partijen zich nog op het standpunt dat
de subsidiëring van kunst slechts tijdelijk kon zijn. Ondersteuning was nodig om
de verbroken relatie tussen kunstenaar en samenleving te herstellen. De financiële
bijdrage van de overheid in de exploitatielasten van culturele instellingen
bedroeg in die periode minder dan de helft. De gedachte dat subsidiëring een tijdelijke
zaak was, raakte in de jaren zestig op de achtergrond. Het aantal gesubsidieerde
instellingen en het niveau van de publieke bekostiging namen substantieel
toe, niet alleen op het terrein van de kunsten maar ook op dat van het cultureel
erfgoed. Impliciet werden culturele activiteiten en instellingen beschouwd
als voorzieningen van algemeen belang die door de gemeenschap moesten
worden bekostigd.
In de jaren zestig en zeventig geraakte het kunstbeleid in een stroomversnelling
– de term ‘beleid’ die in de jaren vijftig vrijwel onbekend was, werd nog geen
tien jaar later gebruikt om nagenoeg elk overheidshandelen mee aan te duiden.
Allerlei praktische problemen werden aangepakt; in enkele jaren werd een structuur
opgebouwd zoals vóór 1950 onmogelijk had geleken. Een van de voornaamste
aanjagers was de stijging van het nationaal inkomen. Evenals in sommige
andere westerse landen werd hier de economische groei gebruikt voor de opbouw
van een door de staat gefinancierd en gegarandeerd stelsel van voorzieningen. De
kunsten hoorden hier vanzelfsprekend bij. De expansie komt duidelijk naar voren
uit de vergelijking van het aantal gesubsidieerde kunstinstellingen in 1950 met
die van 1980. De symfonieorkesten stijgen van zeven naar zestien, toneelgroepen
van zeven naar twintig en gezelschappen voor mime, jeugdtoneel of dans van vijf
naar veertig.
De verstatelijking van de cultuurzorg is ook zichtbaar op de rijksbegroting. In 1910
moesten de kunsten het nog met een nominaal bedrag van niet meer dan
6 450.000 stellen. In 1946 was dat gestegen tot ongeveer 6 1,45 miljoen, waarna
het zich in de periode van 1950 tot 1975 iedere vijf jaar verdubbelde. In de jaren
dat de directie Kunsten onder het Ministerie van OK&W ressorteerde, profiteerde zij
van de financiële expansie van dit departement. Ook de samenvoeging van het
Directoraat-Generaal Culturele Zaken bij het Ministerie van OCenW in 1994 heeft
budgettair gezien goed uitgepakt. De totale rijksuitgaven voor cultuur namen toe
58