Cultuurbeleid in Nederland - OCW - 2002

CULTUURBELEID IN NEDERLAND
Besluit
Aan het slot van dit hoofdstuk en daarmee van dit boek valt het niet moeilijk om
in de opstelling van de overheid tegenover aanbod, spreiding en publieke afname
van cultuuruitingen enkele constante factoren te ontdekken. Vanaf haar ontstaan,
tweehonderd jaar geleden, heeft de Nederlandse centrale overheid zich
geoefend in een terughoudende opstelling ten aanzien van de inhoud van kunst
en cultuur. Waar het virtuoze, het excellerende en het bijzondere geselecteerd
moesten worden, liet zij die selectie gaarne aan professionele deskundigen over.
In gevallen waarin vormen van cultureel leven zich in een nauwe wederzijdse
betrokkenheid met bevolkingsgroepen ontwikkelden, gaf zij zo lang mogelijk die
groepen de bevoegdheden en de geldmiddelen zodat ze naar eigen inzicht in hun
culturele, politieke en levensbeschouwelijke behoeften konden voorzien. In
sectoren waar zo’n nauwe betrokkenheid ontbrak en waar de overheid intrinsiek
programmatische of redactionele taken in de schoot geworpen kreeg, heeft zij
zich de afgelopen jaren gehaast om deze taken op zijn minst buiten de departementale
sfeer onder te brengen, in cultuurfondsen, museumstichtingen of
rijksdiensten met verruimde armslag. En dit alles speelde zich af in een land
waar ook na het grondvesten van de natiestaat de regionale en lokale gemeenschappen
immer hun eigen autonome beleidsruimte hebben behouden. En waar
dientengevolge de spreiding van culturele accommodaties en instellingen goeddeels
een organisch proces is en niet een moeizame tegenbeweging tegen een
overheersende metropool of hoofdstad.
Met respect voor regionale en lokale gemeenschappen, voor levensbeschouwelijk
en etnisch gedefinieerde minderheden en voor de verschillende culturele
beroepsgroepen is de overheid er niettemin in geslaagd een cultuurbeleid
te ontwikkelen dat in de ogen van deskundige waarnemers opvalt door inhoudelijke
consistentie en formele verfijning.
In de loop van de geschiedenis zijn uiteraard de legitimaties van dat beleid verschoven.
Ooit stond het motief voorop om een dam op te werpen tegen de opmars
van de massacultuur. Socialisten en confessionelen vonden elkaar op dit punt.
Een versterkte positie van de zuilen, voedingsbodems van culturele zelfverzorging,
was er het resultaat van. Als reactie daarop kwam later een tegenbeweging
op gang, die vooral werd gedragen door intellectuelen en beroepsbeoefenaars die
zich met hun specifieke belangen in de slagschaduw van de zuilen minder op
hun gemak voelden. Waar hun acties slaagden, brachten ze meer cultuurpolitieke
taken binnen het bereik van de overheid. Maar zo’n situatie duurt in Nederland
nooit lang, want men ziet de overheid liever op afstand. Op dat punt vonden
272