Cultuurbeleid in Nederland - OCW - 2002

CULTUURBELEID IN NEDERLAND
en met de eerbaarheid en de goede zeden de spot wordt gedreven’. De commissie
stelde zich op het standpunt dat elk toneel dat de ‘ethische grondslagen van ons
volksleven ondermijnt’ van subsidie diende te worden uitgesloten.
De eerste vorm van toneel die door de confessionelen werd aanvaard, was het
lekenspel. In de jaren twintig en dertig vormden lekenspelen en massaregieën
een vrij gebruikelijke entourage voor katholieke plechtigheden.
De pro memorie-post voor de dramatische kunst, die in 1920 éénmaal op de begroting
van OK&W was opgevoerd, keerde vóór de bezettingsperiode niet meer terug. De
grotere steden gingen het Rijk voor bij de subsidiëring van toneel. Met name steden
waar vanouds een schouwburg als gemeentelijke voorziening werd geëxploiteerd.
Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en Den Haag waren de eerste toneelsubsidiënten.
Direct na de bevrijding installeerde de minister van OK&W een commissie die
moest nagaan onder welke voorwaarden de toneelkunst kon worden gesubsidieerd.
Het resulteerde in het rapport Aandeel van de overheid in de toneelkunst,
waarin gepleit werd voor een ‘corporatistisch’ toneelorgaan waarin de toneelmakers,
het publiek en de overheid zouden zijn vertegenwoordigd. Aan uitvoering
van dit ambitieuze programma is men nooit toegekomen. Toch vormde het
rapport een belangrijke aanzet voor overheidssteun aan het toneel. De minister
van OK&W en de gemeentebesturen van Amsterdam, Den Haag en Utrecht
besloten tot het gemeenschappelijk subsidiëren van drie toneelstichtingen; de
gemeenten en het Rijk droegen ieder voor 50 procent in de exploitatie bij, onder
voorwaarde dat ook in de regio voorstellingen werden gegeven. Deze eis werd niet
zozeer ingegeven door zucht naar hogere recettes, maar veeleer door de opvatting
dat de economische en morele wederopbouw van het naoorlogse Nederland
zich niet tot de Randstad mocht beperken.
In het seizoen 1953-1954 opereerden er vier repertoiregezelschappen, met de
Randstad als basis. Eerst met ingang van 1953 beschikte ook de regio over een
eerste, mede door het Rijk gesubsidieerd toneelgezelschap. In 1956 werd het
tweede regionale gezelschap – het Zuidelijk Toneel – in Eindhoven gevestigd. Pas
in de tweede helft van de jaren zestig bereikte de geografische spreiding van het
toneel haar voorlopige voltooiing met de oprichting van het Groot Limburgs
Toneel in Maastricht en de Noorder Compagnie voor de drie noordelijke provincies.
Als zelfstandige vormen van theater hebben zich na de Tweede Wereldoorlog
ook mime, poppen- en objecttheater aangediend.
Oktober 1969 verstoorde een aantal leerlingen van de Amsterdamse Toneelschool
met het gooien van zeven tomaten een voorstelling van de prestigieuze toneelgroep
De Nederlandse Comedie. De aankomende generatie theatermakers venti-
204