Cultuurbeleid in Nederland - OCW - 2002

CULTUURBELEID IN NEDERLAND
subsidies van het Rijk en gemeenten. Het Voorzieningsfonds voor Kunstenaars
bestaat niet meer en is in 2002 met Stichting PodiumKunstWerk en de Stichting
Scheppende Kunstenaars opgegaan in de nieuwe organisatie Kunstenaars &
Cultuur en Ondernemerschap (Kunstenaars & CO).
Beeldende kunstenaars vormden in de jaren 1940-1945 een van de weinige
beroepsgroepen die zich groepsgewijs in het verzet manifesteerde. Uit het kunstenaarsverzet
kwam de Federatie van Beroepsverenigingen van Kunstenaars voort,
die na de bevrijding de overheid ervan wist te overtuigen dat zij voorwaarden
behoorde te scheppen voor de productie van eigentijdse kunst, onder andere door
middel van aankopen, opdrachten en subsidies. Dit streven – gebaseerd op een
combinatie van sociale en culturele overwegingen – resulteerde in 1949 in een
aparte landelijke regeling, de Sociale bijstand aan beeldende kunstenaars, enkele
jaren later de Contraprestatie genoemd. Hieruit kwam na verschillende wijzigingen
in 1956 de Beeldende Kunstenaarsregeling (BKR) voort.
De BKR was uniek in de wereld. Materieel ging het om bijstand, maar formeel
om de aankoop van recent vervaardigd werk door de gemeenten en om het
verlenen van opdrachten. In de uitgekeerde bedragen was een materiaalkostenvergoeding
begrepen. Daardoor werd niet alleen het levensonderhoud van
de kunstenaar veilig gesteld, maar ook de continuïteit van zijn of haar werk. De
BKR fungeerde als een aanvullende arbeidsvoorziening met een culturele component.
Tussen 1960 en 1983 steeg het aantal kunstenaars dat van de BKR gebruik
maakte van 200 naar 3.800. Uit onderzoek bleek dat het grootste deel van de
onderzochte beeldende kunstenaars financieel afhankelijk was van de BKR en dat
slechts vier procent een volledig zelfstandige beroepspraktijk voerde. De conclusie
van het onderzoek was dat de culturele component van de BKR geheel door de
sociale was ondergesneeuwd. Een tweede en dringend probleem was dat er voor
het overgrote deel van de aangekochte werken geen bestemming meer kon
worden gevonden.
Dit alles luidde de opheffing van de BKR. Het Ministerie van Sociale Zaken en
Werkgelegenheid stelde zich op het standpunt dat in het kader van het terugdringen
van de overheidsuitgaven het aantal gebruikers van de BKR in drie jaar
moest worden teruggebracht tot maximaal duizend. 1 januari 1987 werd de
regeling buiten werking gesteld. Hierdoor werden professionele kunstenaars
– een voorzichtige raming komt al gauw op drie- à vierduizend – in relatief korte
tijd gedwongen andere bronnen van inkomsten te zoeken. Een groot deel van hen
raakte aangewezen op een reguliere bijstandsuitkering. Voor het opslagprobleem
is inmiddels een oplossing gevonden. Ongeveer de helft van de kunstwerken is
168