Cultuurbeleid in Nederland - OCW - 2002

MEDIA, LETTEREN EN BIBLIOTHEKEN
jaren zeventig groeide het uit tot wachtwoord van het mediabeleid. De mediapluriformiteit
zou worden bedreigd door concentratie in de perssector en door de
komst van Tros en Veronica bij de omroep. Het Bedrijfsfonds voor de Pers, de toelatingscriteria
voor omroepverenigingen en het volledig programmavoorschrift zijn
belangrijke sleutelinstrumenten van het mediabeleid in die dagen.
Vanaf midden jaren tachtig worden cultuurpolitieke overwegingen richtlijn voor
het beleid. Dit manifesteert zich onder meer in bezwaren tegen de opkomst van als
een platvloers beschreven commerciële omroep. Teneinde de publieke omroep van
een steviger legitimatie te voorzien en het verschil met de commerciële omroep te
accentueren, worden de eisen aan de publieke programmering opgeschroefd. Eind
jaren tachtig kreeg dit gestalte in de kwantificering van het volledig programmavoorschrift
en de oprichting van het Stimuleringsfonds Bijzondere Culturele
Omroepprodukties. In de jaren negentig werden via het frequentiebeleid cultuurpolitieke
principes vertaald naar het domein van de commerciële omroep. De
Mediawet en de Telecommunicatiewet maken naast een veiling van radio-etherfrequenties
bij opbod ook een veiling van ‘gekleurde’ zenders, bijvoorbeeld voor Nederlandse
muziek of nieuws mogelijk, alsmede een vergelijkende toets.
In de jaren negentig verandert de inhoud die aan het begrip pluriformiteit
wordt gegeven. Steeds minder wordt de term geassocieerd met verscheidenheid aan
levensbeschouwelijke en politieke opvattingen en geïnstitutionaliseerde maatschappelijke
stromingen, steeds meer gaat het om verschillen in levensstijl, interesses
en smaakvoorkeuren binnen het publiek. Het bestaansrecht van publieke
omroepverenigingen wordt daardoor in toenemende mate ontleend aan de creatieve
en journalistieke variatie die zij inbrengen op de geprofileerde netten. In een
ontzuilde en geïndividualiseerde samenleving zijn de mogelijkheden voor identificatie
even diffuus als eindeloos. De volgende stap is om pluriformiteit eenvoudigweg
te interpreteren als keuzevrijheid voor consumenten. In het kabelbeleid, dat
meer dan het omroepbeleid de terminologie van de markt hanteert, is hiervan al
sprake. Nu kijkers zich verdelen over een groot aantal publieke en commerciële
zenders, is ook ‘bereik’ een expliciete doelstelling van het mediabeleid geworden.
Behoud van voldoende kijk- en luistertijdaandelen voor de publieke omroep is een
leidend motief voor stapsgewijze reorganisatie van het bestel, gericht op meer
samenwerking en centrale sturing door de Raad van Bestuur van de NOS.
De laatste tien jaar kenmerkt het mediabeleid zich door liberalisering tegen
de achtergrond van de toenemende welvaart, de voortschrijdende integratie van
Europa en technologische ontwikkelingen die met elkaar perspectief bieden op
een overvloedige informatie- en mediamarkt met een grote individuele keuzevrijheid.
Het vertrouwen in de heilzame werking van meer concurrentie en minder
regels nam toe, ook op de omroepmarkt. Tegelijkertijd is er de realiteit van distri-
125