Cultuurbeleid in Nederland - OCW - 2002

KUNSTEN
beroep op het gemeenschapsbelang tot de overheid, in eerste instantie de lokale.
Een zwaarwegend motief voor de stadsbesturen om subsidie te verstrekken, was
van economische aard. Instandhouding van een stedelijk orkest bond de elite aan
de stad en verhoogde de aantrekkelijkheid als plaats van vestiging. Ook opvoedende
overwegingen speelden een rol. Aan toonkunst werd een beschavende
werking toegeschreven; met het verstrekken van subsidies wilden de stadsbesturen
een bijdrage leveren aan de muzikale ontwikkeling van het volk.
In 1906 wendde het Concertgebouworkest zich als eerste symfonieorkest met
een subsidieverzoek tot de rijksoverheid. Met weinig succes; de verantwoordelijke
minister stelde dat ‘de hevige concurrentie tussen muzieklichamen in ons land
het uittrekken van subsidie ten behoeven van één dezer allerminst wenschelijk
maakt’. De bewindsman vreesde dat bij inwilliging van het verzoek subsidiëring
van andere orkesten niet kon uitblijven; de toestand van de schatkist liet dergelijke
uitgaven niet toe. Pas in 1918 werd een bedrag van 6 9.000 gereserveerd voor
de subsidiëring van symfonische muziek. Een commissie adviseerde de minister
om de subsidie te bestemmen voor orkesten ‘van goeden omvang, welker werking
uitsluitend gericht is op het ten gehore brengen van eerste klas muziek’. Vier
orkesten voldeden aan dit criterium: het Concertgebouworkest, het Residentie
Orkest, het Utrechtsch Stedelijk Orkest en de Arnhemse Orkestvereeniging. De
subsidiëring werd mede afhankelijk gesteld van de financiële bijdrage van de
lagere overheden, een eis die tot ver in de jaren zeventig gehandhaafd zou
blijven.
Op de begroting van 1931 werd voor het eerst sinds tien jaar een verhoging van
het orkestenbudget voorgesteld. Op dat moment waren er acht orkesten die door
Rijk, provincie en gemeente werden gesubsidieerd. Een belangrijk argument om
de orkestsubsidies te verhogen was dat de rijkssteun was achtergebleven bij die
van de lagere overheden.
Er bestond nog een overweging om de orkesten te ondersteunen. Zoals al
eerder is aangegeven, leefde er in de jaren dertig onder een aanzienlijk deel van
de parlementariërs de angst dat Nederland overspoeld zou worden door producten
van de Amerikaanse massacultuur. Een aantal kamerleden bleek van mening
dat ‘in deze tijden van doordringen van negercultuur op muziekgebied (...) steun
aan hoogere kunst’ hoognodig was. Hoewel de minister van OK&W in eerste
instantie voornemens was om de subsidieverhoging te beperken tot de orkesten
uit de grote steden, kwam het extra geld op aandrang van de Tweede Kamer aan
alle al gesubsidieerde orkesten ten goede.
Tijdens de Duitse bezetting groeide het budget voor de orkesten substantieel.
De eerste naoorlogse minister knoopte met zijn begroting aan bij die van de
193