Cultuurbeleid in Nederland - OCW - 2002

HOOFDSTUK
2
Cultuurbeleid in Nederland
Wie een beeld wil krijgen van de Nederlandse cultuurpolitiek, moet verder kijken
dan de concrete aanzetten van staatsbemoeienis met cultuur. Ook de, vaak ideologisch
ingekleurde, historische achtergrond verdient aandacht. Al was het maar
vanwege de paradox dat in dezelfde periode waarin mensen zich onttrokken aan
de inmenging van kerk en staat in hun persoonlijk leven, de overheidsbemoeienis
met onderwijs, kunsten en wetenschappen feitelijk alleen maar is toegenomen.
Beide ontwikkelingen kennen momenten van versnelling en vertraging; allebei
zijn ze over de laatste tweehonderd jaar goed te volgen.
De eerste ontwikkelingslijn toont de overgang van een constellatie waarin
geloofsovertuiging, openbare mening en heersende smaak werden bepaald door
machtscentra als kerk en staat, naar een manier van leven waarin onafhankelijke
burgers en hun instellingen het heft in eigen hand nemen. Veel van wat
verboden was, werd allengs toegestaan. In fases voltrok zich een ontwikkeling
van een op onderdelen repressieve naar een verregaand tolerante houding ten
opzichte van individuele gedragingen. Deze ontwikkelingslijn beschrijft veranderingen
in het algemeen cultureel klimaat, een proces dat parallel verloopt met de
verschuiving in de normen en waarden van een samenleving. Het algemeen cultureel
klimaat beïnvloedt de manier waarop en de mate waarin de overheid
actief is. Tegelijkertijd heeft het optreden van de overheid effect op het leefklimaat,
zoals bij de formulering, handhaving en interpretatie van individuele
vrijheidsrechten. Daarbij staan andere belangen dan die van de cultuur op de
eerste plaats; beïnvloeding van het culturele klimaat is een neveneffect.
De tweede lijn volgt de ontwikkeling van de aandacht van de staat – of van de
overheid als geheel – voor de cultuur. Bij deze specifieke cultuurpolitiek ligt het
accent op wat vroeger de beschavingsopdracht heette, de uitdrukkelijke bevordering
van de kwaliteit en de omvang van het culturele leven. Voor elke periode verschillen
de doelstellingen en worden bij de uitvoering andere accenten gelegd.
Specifiek cultuurbeleid richt zich niet op cultuur in de zeer ruime betekenis
waarin antropologen dit begrip gemeenlijk hanteren, maar slechts op enkele bij-
31