Cultuurbeleid in Nederland - OCW - 2002

HOOFDSTUK
9
Constanten in het cultuurbeleid
In de visie van Gerardus van der Leeuw, de eerste naoorlogse cultuurminister,
was de bloei van het culturele leven vooral afhankelijk van een stevige voedingsbodem
van actieve deelnemers. Het personalistisch socialisme waartoe hij zich
bekende, beschouwde actieve cultuurdeelname niet alleen als voorwaarde om de
waarde van kunst en cultuur te leren kennen. Zelf doen was zelfs ‘oneindig
belangrijker dan het zogenaamde kunstgenot’. Kort en krachtig: ‘Een simpel
liedje op een blokfluit, een eigen gemaakt vers, betekenen voor een opbloei van
het kunstleven meer dan het luisteren naar symfonieën door de radio.’ 73
Niet iedereen was het daar mee eens. Zo voerde een kritische analyse van het
begrip ‘muzikant’ de Duitse filosoof Theodor Adorno in 1956 in Dissonanzen tot
zijn eigen schrik tot de conclusie dat in die term een voorrang ligt besloten van
musiceren boven muziek: ‘Daß einer fidelt soll wichtiger sein, als was er geigt.’
Dat strookte geenszins met de persoonlijke opvatting van Adorno voor wie het
vertrekpunt onmiskenbaar de Kunst met een grote K was. Met kunstbeoefening
die niet rechtstreeks in dienst stond van zijn hoge kunstopvatting, had hij weinig
consideratie. Zoals we eerder zagen, hebben beide rivaliserende opvattingen een
stempel gedrukt op het Nederlandse cultuurbeleid, waarbij in het ene geval het
publiek werd opgezocht en in het andere geval afstand werd genomen van de
smaak van het grote publiek. Nooit verdreef het ene uitgangspunt het andere
geheel uit beeld. Niettemin is in het naoorlogse cultuurbeleid de aandacht steeds
verder in de richting van de maker opgeschoven.
Niet zozeer als beoogd effect, maar eerder als onbedoeld gevolg van elkaar versterkende
factoren en omstandigheden heeft het overheidsbeleid bijgedragen aan
de professionalisering van het culturele leven. Allereerst doordat de overheid,
toen zij zich bij de opbouw van de verzorgingsstaat ook ging bekommeren om de
cultuur, als eerste aangrijpingspunt het aanbod koos en daarmee als vanzelf bij
de beroepsgroep uitkwam. Het cultuurpubliek laat zich nu eenmaal minder een-
73
G. van der Leeuw, Nationale Cultuurtaak, 1947.
257