Cultuurbeleid in Nederland - OCW - 2002

CULTUURBELEID IN NEDERLAND
uitgeroepen, die later, onder koning Lodewijk Napoleon, werd omgedoopt tot
Koninklijke Bibliotheek, nog steeds gevestigd in Den Haag.
Anders dan landelijke bestuurders en de protestantse kerk, hadden stadsbesturen
wel oog voor kunst en cultuur. Al in de zeventiende eeuw kenden steden als
Amsterdam, Den Haag en Rotterdam een theaterleven. In de achttiende eeuw
begonnen genootschappen van de verlichte burgerij culturele activiteiten te ontplooien.
De Hollandsche Maatschappij van Wetenschappen behoorde tot de eerste
semi-publieke instellingen die prijzen uitloofden voor uitzonderlijke culturele
prestaties. De activiteiten van deze genootschappen liepen vooruit op de
bemoeienissen van het openbaar bestuur met onderwijs, kunsten en wetenschappen.
Voor een belangrijk deel is het werk van die instellingen te beschouwen
als een voortzetting van een traditie die meestal als ‘burgerlijk beschavingsoffensief’
wordt aangeduid – het streven van burgerlijke groeperingen naar
verhoging van de ontwikkeling en het zedelijk peil van de bevolking met de
idealen van de Verlichting als inspiratiebron. De Maatschappij tot Nut van ‘t
Algemeen, opgericht in 1784, was de bekendste organisatie. De leden ijverden
voor algemeen onderwijs en poogden burgerlijke deugden als spaarzin en huiselijkheid
te bevorderen; niet zozeer in eigen kring, maar vooral ook onder de arme
bevolking. Kunstbeoefening paste in dit streven, voor zover dat van pas kwam in
het werk, zoals tekenen voor een timmerman. 1
Van 1795 tot 1850: dirigisme
Voor de ontwikkeling van de specifieke cultuurpolitiek is de periode van de Franse
overheersing (1795-1813) van grote betekenis. Met de vestiging van de Bataafse
Republiek in 1795 kwam een nationale eenheidsstaat tot stand en werd de basis
gelegd voor wat later zou uitgroeien tot georganiseerde staatszorg voor cultuur. In
de Staatsregeling van 1798 werden verschillende ‘Agenten’ aangesteld, waaronder
een ‘Agent van Nationale Opvoeding’. Tot zijn taken behoorde de bevordering van
‘Kunsten en Wetenschappen’. De belangrijkste nalatenschap van de Bataafse Republiek
op het terrein van de cultuurzorg was zonder twijfel de voor die tijd zeer
vooruitstrevende Wet voor het lager schoolwezen en onderwijs (1806), die ook
buiten Nederland aanzien genoot. Deze wet en zijn uitvoeringsbesluiten bleven tot
na het midden van de negentiende eeuw in hoofdlijnen van kracht.
Ten tijde van de Bataafse Republiek werd de grens tussen de staatszorg voor
onderwijs of voor kunsten en wetenschappen nog niet scherp getrokken. Onder-
1
W. Oosterbaan Martinus, Schoonheid, welzijn, kwaliteit. Kunstbeleid en verantwoording na 1945, Den
Haag, 1990.
38