Cultuurbeleid in Nederland - OCW - 2002

MEDIA, LETTEREN EN BIBLIOTHEKEN
sing over de toekomst van de vaste prijs na 2004 in essentie een cultuurpolitieke
aangelegenheid. Indien wordt besloten tot handhaving, staan er twee wegen open:
voortzetting, al dan niet in gemoderniseerde vorm, van de huidige privaatrechtelijke
regeling of een publiekrechtelijke regeling, dat wil zeggen een Wet op de
vaste boekenprijs, zoals in verschillende andere Europese landen bestaat.
Letteren
Was het in de achttiende eeuw nog normaal dat niet de schrijver maar de
uitgever na publicatie eigenaar werd van de tekst, met de inwerkingtreding van
de Wet op het kopijrecht in 1817 verschoof de balans ten gunste van de auteur.
Deze wet legde vast dat de schrijver als eerste gerechtigd was zijn werk te vermenigvuldigen
en te exploiteren. 21 De wet bood schrijvers de mogelijkheid van
het schrijven een broodwinning te maken. Vanaf het midden van de negentiende
eeuw waren er dan ook diverse literatoren die leefden van de pen. Met
de Auteurswet 1912 verbeterde de onderhandelingspositie van de auteur ten
opzichte van zijn uitgever verder. Toch was het niet zo, dat de sociaal-economische
positie van de auteur of vertaler met de invoering van de Auteurswet
structureel verbeterde. In de praktijk pakte de Auteurswet veeleer in het
voordeel van de beter georganiseerde uitgevers uit. Vaak lieten schrijvers zich
bewegen tot de overdracht van hun auteursrecht, waardoor die uitgever alle
rechten op een manuscript verwierf.
Vóór 1940 werden van literaire uitgaven in de regel niet meer dan een paar
duizend exemplaren verkocht. Slechts een zeer beperkt aantal literatoren kon
met het schrijven van boeken in hun levensonderhoud voorzien. Een auteur en
cultureel ondernemer avant la lettre als Louis Couperus (1863-1923), die met zijn
literaire werk een royaal inkomen wist te verdienen, was uitzonderlijk. De meeste
professionele auteurs moesten via een combinatie van literaire en bijvoorbeeld
journalistieke activiteiten hun broodwinning organiseren. In verhouding tot het
buitenland sloot de schrijvende beroepsgroep zich in Nederland relatief laat
aaneen. In 1905 werd de Vereeniging van Letterkundigen opgericht. 22
21
L. Kuitert, De waarde van woorden. Over schrijverschap. Amsterdam, 2002, p. 14 (oratie Universiteit van
Amsterdam). Zie ook: H. van den Braber, Geven om te krijgen. Literair mecenaat in Nederland tussen 1900 en
1940. Nijmegen, 2002, p. 64-75. Verder is deze paragraaf gebaseerd op het Advies Cultuurwetgeving. Cultuurbeleid
in historisch, beleidsanalytisch en juridisch perspectief, SCP, Rijskwijk 1986 en op: E. Boekman,
Overheid en Kunst in Nederland. Amsterdam, 1939.
22
Zie: H. van den Braber, 1986, p. 149-191.
147