Cultuurbeleid in Nederland - OCW - 2002

CULTUREEL
ERFGOED
3.1 Musea
De nationale cultuurzorg heeft zich als eerste op het terrein van de musea gemanifesteerd.
De verstatelijking van museaal bezit en de financiering ervan vormen
een blijvende verworvenheid van koning Willem I. Na 1875 ging de overheid zich
richten op systematisering van de museumcollecties; bovendien kreeg zij oog
voor collecties die niet in haar bezit waren. In de eerste helft van de twintigste
eeuw werd de grondslag gelegd voor het hedendaagse museumbestel. In die
periode werden meer dan honderd nieuwe musea gesticht, onder meer doordat
particulieren collecties nalieten aan overheden. De rijksoverheid ontwikkelde een
visie op haar taken; er ontstond een adviesstructuur en er kwamen uitvoerende
organisaties.
Tot 1987 ontvingen ook musea die geen rijkseigendom waren, rijkssubsidie in
hun exploitatietekort. In veel gevallen was er sprake van gezamenlijke bekostiging
van musea door verschillende overheden, de zogenoemde koppelsubsidiëring.
In 1985 kwam daaraan een einde toen in de Nota Museumbeleid werd
geformuleerd welke musea onder verantwoordelijkheid van de rijksoverheid
kwamen. 9 Criteria daarbij waren breedte van de taakstelling van het museum,
reikwijdte en kwaliteit van de collecties en representativiteit voor het betreffende
terrein. In overeenstemming met deze criteria is de verantwoordelijkheid voor
een aantal musea in 1987 overgedragen aan provincies of gemeenten mét de
daarbij behorende financiële middelen. Slechts een beperkt aantal musea bleef
volledig voor verantwoordelijkheid van de rijksoverheid.
Daarmee kwam een einde aan de koppelsubsidiëring en is, door de overdracht
van de rijkssubsidies aan het Provinciefonds, de taak van de provincies verzwaard.
Zij hebben in overleg met de betrokken gemeenten de toedeling van
verantwoordelijkheden en middelen geregeld. De provincies ontwikkelden een
eigen museumbeleid, evenals de gemeenten.
Het zojuist genoemde Deltaplan Cultuurbehoud zorgde ervoor dat achterstanden
in de conservering werden ingelopen. Samen met de nota Kiezen voor Kwaliteit 10
vormde het Deltaplan de grondslag voor de verzelfstandiging van de rijksmusea.
In laatstgenoemde nota werd het begrip ‘Collectie Nederland’ geïntroduceerd:
niet de collecties van de afzonderlijke musea, maar het nationale cultuurbezit als
geheel werd uitgangspunt voor het museumbeleid. In de uitwerking betekende
dit dat de collecties en de gebouwen rijkseigendom bleven, terwijl de rijksmusea
9
Ministerie van WVC, Notitie Museumbeleid, Tweede Kamer 1984-1985, 19066, nrs. 1 en 2.
10
Kiezen voor kwaliteit. Beleidsnota over de toegankelijkheid en behoud van het museale erfgoed, Tweede Kamer
1991-1992, 21 973, nr. 3.
99