Cultuurbeleid in Nederland - OCW - 2002

CULTUURBELEID IN NEDERLAND
voor de diverse kunstdisciplines en voor musea en monumenten van nationale
importantie. Op die manier werden vooral cultuuruitingen gesteund die niet
direct aansloten op de in getalsmatig opzicht overheersende voorkeuren, maar
eerder op een zekere afstand daarvan stonden.
Beide tradities kennen hun zwakke plekken. De geschiedenis van de publieke
omroep laat zien dat het recht doen aan verscheidenheid kan uitmonden in een
overdreven bewaking van in het verleden verworven posities of gevestigde belangen.
En aan het kwaliteitsoordeel van deskundigen kleeft het risico dat dit van de
aspiraties van de cultureel meelevende burgerij vervreemd raakt of daar zelfs een
zekere mate van onverschilligheid voor ontwikkelt. Het resultaat is dan een kunst
die alleen nog door ingewijden is te doorgronden.
Het wisselende patroon van aansluiting zoeken en afstand nemen, of anders
geformuleerd verscheidenheid koesteren en kwaliteit aanmoedigen, vinden we
terug in andere leidende thema’s van het cultuurbeleid. Hoewel de pluriformiteit
van de cultuurdeelname juist ook door de bemoeienis van de centrale overheid
wordt beschermd, zal men zich bij het toekennen van subsidies op nationaal niveau
in de regel eerder concentreren op het selecteren van uitnemende kwaliteit dan op
het honoreren van verscheidenheid. Daarentegen zullen bij de cultuurzorg op lokaal
niveau vaker overwegingen van toegankelijkheid voor een groter publiek een rol
spelen – ook als dit minder kwaliteit oplevert.Voor particuliere instanties geldt identificatiemogelijkheid
met het eigen gedachtegoed als een belangrijk criterium dat
op gespannen voet kan komen te staan met algemene kwaliteitsmaatstaven.
Zonder zich veel gelegen te laten liggen aan de beide tradities van cultuurbevordering,
dreigde in de naoorlogse periode het cultuurbeleid met een zekere
regelmaat dienstbaar te worden gemaakt aan wisselende maatschappelijke
idealen. Toch heeft zich in de loop der tijd een redelijk stabiel patroon van
subsidiebestemmingen ontwikkeld dat kan rekenen op een tamelijk brede consensus.
Niettemin heeft het er soms de schijn van dat het cultuurbeleid permanent
waakzaam moet zijn voor een onzichtbare opponent die vooral gevoelig lijkt
voor argumenten met een hoge politieke dagwaarde. Twintig jaar geleden was
dat de maatschappelijke relevantie, later ging het om het profijtbeginsel of om
marktwerking. Het blijft opvallend dat het kwaliteitsprincipe voor onderwijs of
wetenschap als vanzelfsprekend wordt ervaren, terwijl hetzelfde uitgangspunt op
esthetisch terrein als elitair en ondemocratisch kan worden betiteld. Opmerkelijk
is ook dat de wijze van kwaliteitsjurering in de cultuurzorg, ondanks de turbulente
jaren zestig en zeventig, onveranderd het systeem van de wetenschappen is
blijven volgen. Zowel artistieke als wetenschappelijke prestaties worden in Nederland
door kringen van ingewijden en vakgenoten gekeurd. Met dit verschil dat de
67