Cultuurbeleid in Nederland - OCW - 2002

CULTUURBELEID IN NEDERLAND
bedrijvigheid die het zonder noemenswaardige overheidsinmenging moesten
stellen. Onder schrijvers en beeldende kunstenaars ontstond meningsverschil
over de vraag of de kunstenaar het l’art pour l’art-adagium trouw moest zweren of
zijn talent in dienst moest stellen van een maatschappelijk ideaal. Ook bestonden
er contrasten tussen de verschillende kunstdisciplines. De beeldende kunst
maakte zich in de laatste decennia van de vorige eeuw evenals in de omringende
landen vrij van academische paradigma’s en classicistische schoonheidsnormen.
Bij het toneel en de orkestmuziek werd echter gestreefd naar een op internationale
maatstaven gebaseerde esthetisering van de nationale uitvoeringspraktijk. 2
In een periode van ideologische en religieuze verdeeldheid rond het onderwijs,
lukte het in de cultuur wel om op nationale leest geschoeide instituties te
stichten, zoals het Rijksmuseum te Amsterdam. Daarnaast begon zich een eerste
vorm van monumentenzorg te ontwikkelen.
In de dominante liberale opvattingen van het midden van de vorige eeuw paste
slechts een summiere taak voor de staat. Dat heeft echter niet geleid tot een
rigide onthoudingspolitiek ten aanzien van kunsten en wetenschappen. Het
befaamde, in 1862 door de liberale minister-president Johan Rudolf Thorbecke
geformuleerde credo ‘de regering is geen oordelaar van wetenschap en kunst’
hield in dat de staat principieel geen oordelen uitspreekt over de inhoud van
kunsten en wetenschappen en evenmin de richting wenst te bepalen waarin
kunst- en wetenschapsbeoefening zich zouden moeten ontwikkelen. Meer dan
150 jaar later is dit uitgangspunt nog altijd actueel. De praktijk dat de regering
het inhoudelijk oordeel over kunst en cultuur overlaat aan externe adviesorganen,
vormt daarvoor het bewijs.
In de tweede helft van de negentiende eeuw ontstond een tweedeling die nauwelijks
aan actualiteit heeft ingeboet. Sommige ‘verheven’ uitingen van cultuur
werden bestempeld als verworvenheden van de hele natie. Ze overstegen de ideologische
verdeeldheid en kwamen daarmee onder verantwoordelijkheid van de
gemeenschap. Daarnaast waren er verschillende uitingen die men representatief
achtte voor ideologisch, regionaal of sociaal verschillende bevolkingsgroepen.
Daarvoor was de staat niet verantwoordelijk, maar de groeperingen in kwestie. In
deze gevallen ontwikkelde de cultuurzorg zich langs de lijnen van het particuliere
initiatief. Rond de eeuwwisseling werden al zoveel initiatieven door particuliere
groepen gefinancierd dat de nationale overheid niet langer domineerde.
2
C. Smithuijsen, Een verbazende stilte: klassieke muziek, gedragsregels en sociale controle in de concertzaal,
Amsterdam, 2001.
41