Cultuurbeleid in Nederland - OCW - 2002

CULTUURBELEID IN NEDERLAND
zondere onderdelen, vandaar de term specifiek. Specifiek cultuurbeleid omvat cultureel
erfgoed, kunsten, bibliotheken en media. Maar lang niet alles wat zich
binnen die domeinen aandient, is onderwerp van actief overheidsbeleid. Wat wordt
gezien als cultuuruitingen ten aanzien waarvan de overheid beleid dient te voeren,
kan naar tijd en plaats aanzienlijk verschillen. Belang en waardering zijn in hoge
mate afhankelijk van wat zich in een breder perspectief in de samenleving afspeelt.
Kenmerk van een specifieke cultuurpolitiek onder een tolerant cultureel
gesternte is dat deze niet als instrument wordt gebruikt om concrete, onwelgevallig
geachte cultuuruitingen te belemmeren. Zulke belemmeringen zijn er in het
verleden volop geweest. Tegenwoordig zijn ze, ofschoon misschien niet geheel
afwezig, in elk geval zeldzaam. Het betekent niet dat het specifieke cultuurbeleid
zich thans volledig los van het algemene culturele klimaat ontwikkelt. Normen
en waarden verdwijnen niet, ze verschuiven. Lange tijd waren de normen van
openbare orde en goede zeden de meest centrale en gevoelige van de samenleving
– de invloed daarvan op cultuurpolitieke maatregelen is ook nu nog
onmiskenbaar. Tegenwoordig staan de beginselen van gelijkheid en non-discriminatie
centraal. Het zijn dan ook niet zelden publieke kwesties en conflicten aangaande
gelijkheid of non-discriminatie die periodiek de bestendigheid van het
culturele klimaat op de proef stellen.
Het onderscheid tussen algemeen cultureel klimaat en specifieke cultuurpolitiek
is analytisch van karakter, niet operationeel. Het heeft als zodanig geen
rol gespeeld bij de ontwikkeling van het overheidsbeleid op het terrein van de
cultuur. Sinds enkele jaren is dat in zoverre anders, dat het specifieke cultuurbeleid
voorwerp is van wettelijke regelingen. De Wet op het specifiek cultuurbeleid
bepaalt dat de rijksoverheid belast is met het scheppen van voorwaarden voor het
in stand houden, ontwikkelen en verbreiden van cultuuruitingen. Ook omschrijft
de wet de methode die de overheid daarbij heeft te volgen.
Voor de termen cultuurpolitiek en cultuurbeleid geldt hetzelfde als voor de
term specifiek cultuurbeleid. Ze zijn nog geen vijftig jaar oud en kunnen derhalve
bij de beschrijving van de overheidszorg van vóór de Tweede Wereldoorlog alleen
in analytische zin worden gebruikt. Destijds sprak men meestal van ‘staatszorg’.
2.1 Historische schets
De verschillende individuele vrijheidsrechten die bepalend zijn voor het
algemene culturele klimaat kennen een lange ontstaansgeschiedenis. Zo gaat de
vrijheid van godsdienst terug op de opstand van de Noordelijke Nederlanden
tegen de Habsburgse koning Filips II van Spanje (1568-1648). Omdat deze Tachtigjarige
Oorlog tegelijk het karakter had van een godsdienstoorlog, bestond in de
32