Cultuurbeleid in Nederland - OCW - 2002

CULTUURBELEID IN NEDERLAND
een organische wijze met elkaar verbonden en zijn elk op hun eigen gebied soeverein.
Ze zijn niet ontstaan uit de staat maar kennen een van God afgeleid gezag.
Bij de katholieken werd het subsidiariteitsbeginsel de dominante leer; het hogere
orgaan onthoudt zich van taken waarin het lagere kan voorzien. Deze leer brengt
de organische samenlevingsverbanden van de Middeleeuwen in herinnering. Het
individualisme van de Renaissance en de Verlichting heeft die organische samenleving
ontwricht. Tal van taken die voorheen door standsorganisaties werden
verricht, zijn in de moderne samenleving aan de staat toegevallen. Onvrede met
deze ontwikkeling gaf bij katholieken voeding aan het concept van de corporatieve
ordening. In dat concept hebben beroepsstanden van burgers binnen de
grenzen van hun eigen gebied verordenende bevoegdheden.
Langs verschillende wegen komen beide leerstukken uit bij autonomie voor
levensbeschouwelijke organisaties. Beide legden ze principieel beperkingen op
aan de bevoegdheden van de staat op sociaal en cultureel gebied. Ze boden de
theoretische grondslag waarop confessionelen in de semi-publieke en particuliere
sfeer een breed scala van activiteiten zouden ontplooien. Aangezien die activiteiten
voor een niet onaanzienlijk deel door de staat werden bekostigd, kwam de
typering ‘gesubsidieerde vrijheid’ in zwang. De verzuilde organisatievorm van
maatschappelijke en culturele activiteiten zou zich gedurende meer dan vijftig
jaar consolideren en uitbreiden.
Omdat in de heersende confessionele optiek de rol van de overheid ten
aanzien van de cultuur beperkt was, was er nog geen sprake van een specifiek
cultuurbeleid zoals dat later tot ontwikkeling zou komen. Stimuleren van – uiteraard
‘oorbare’ – uitingen van kunst en cultuur werd in eerste instantie aan het
particulier initiatief overgelaten. Wel zag men het als opdracht van de staat om
ontoelaatbaar geachte uitingen als de speelfilms, jazz of zinnenprikkelende
lectuur aan banden te leggen. Bewaking van de zedelijkheid werd een vaste doelstelling
van het overheidsoptreden.
Ministerie van OK&W
In 1918 werd het Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen (OK&W)
ingesteld. Het werkterrein van de afdeling Kunsten werd omschreven als: ‘Het
archiefwezen; de rijksinstellingen van wetenschap, kunst en kunstonderwijs; de
zorg voor de instandhouding der monumenten van geschiedenis en kunst; in het
algemeen de bevordering van rijkswege van wetenschap en kunst, en de
gebouwen, die tot dusver onder het departement van Binnenlandse Zaken ressorteerden.’
Hoewel de bewindslieden van het nieuwe ministerie niet, zoals hun
voorgangers, in beslag werden genomen door een slepende onderwijskwestie,
46