Cultuurbeleid in Nederland - OCW - 2002

CULTUURBELEID IN NEDERLAND
van 6 415 miljoen in 1995 tot bijna 6 740 miljoen in 2002, een groei die vooral
tijdens het bewind van staatssecretaris Van der Ploeg werd gerealiseerd. Op die
manier stegen de uitgaven voor cultuur als percentage van de netto uitgaven van
het Rijk van 0,62 in 1995 tot 0,83, waarmee een flinke stap werd genomen in de
richting van de ‘één procent voor cultuur’, waarop verschillende politieke groeperingen
bij de behandeling van de Miljoenennota voor 2002 hadden aangedrongen.
Ook groeide het netwerk van belangenorganisaties, overlegstructuren,
fondsen, bemiddelings- en adviesinstanties die stuk voor stuk, officieel of informeel
betrokken zijn bij de voorbereiding en uitvoering van het cultuurbeleid.
Sinds 1945 hebben dergelijke instellingen zich met een factor zeven vermeerderd;
meer dan de helft werd na 1965 opgericht.
Cultuur en publiek
De benadering van cultuur als bijzonder aandachtspunt bij de opbouw van de
naoorlogse verzorgingsstaat had een aantal onbedoelde effecten. De in die jaren
zo krachtig beleden doelstelling van cultuurspreiding ten spijt, verzwakte de
band tussen kunst en publiek. Dankzij subsidies verwierven kunstinstellingen
een autonome positie. De nieuwe inkomstenbron veranderde hun oriëntatie in de
richting van de subsidiërende overheid en haar adviesinstanties – weg van het
brede publiek. Mede daardoor werd de verwachting dat overheidssteun op
termijn zou leiden tot meer publiek slechts op onderdelen bewaarheid. Voor
musea en bibliotheken bleek zij dikwijls op te gaan, voor de podiumkunsten in
het algemeen niet. Ondanks het steeds bredere en artistiek meer gevarieerde
aanbod op de podia gaf het publiek de voorkeur aan muziek en drama via de
nieuwe, elektronische media. Daar deed zich een aantal majeure ontwikkelingen
voor. De radio evolueerde van salonmeubel tot gebruiksvoorwerp in de slaapkamer,
in de auto, op het werk. Het televisieaanbod bond een groot gedeelte van de
bevolking gedurende enkele uren per dag aan het toestel. De videorecorder
maakte van het televisietoestel niet alleen een ontvangst- maar ook een afspeelapparaat.
En de muziekindustrie ontwikkelde zich in de jaren zestig tot een krachtige
bedrijfstak, niet in de laatste plaats dankzij de koopkracht van jongeren.
Twintig jaar later, toen de grammofoonplaat door de compact disc werd vervangen,
zag zij kans haar omzet in korte tijd te verdubbelen. Door groei van de koopkracht,
stijging van het onderwijsniveau en toename van de mobiliteit ontstonden
nieuwe culturele gedragspatronen.
Aan al deze ontwikkelingen heeft de overheid in haar cultuurbeleid lange tijd
geen consequenties verbonden. De beleidsdoelstelling die kan worden samengevat
met ‘gesubsidieerde kunstspreiding in openbare ruimten’ werd niet bijge-
59