Cultuurbeleid in Nederland - OCW - 2002

CULTUURBELEID IN NEDERLAND
steld. Bij de ideologie van de kunstspreiding – oorspronkelijk ingegeven door de
behoefte om tegenwicht te bieden tegen de verspreiding van de massacultuur –
prevaleerden de ‘traditionele uitingsmiddelen buitenshuis’. In de jaren zeventig
werden kortstondig pogingen ondernomen om de kunstspreiding te richten op
aparte doelgroepen of regio’s. Zo ontstonden fenomenen als het ‘vormingstoneel’
en ‘kunst in de wijken’. Aan de eigen dynamiek van de elektronische overdrachtstechnieken
en hun implicaties voor het cultuurbeleid is tot aan de jaren
tachtig nauwelijks aandacht besteed.
Ontzuiling en democratisering
De eerste naoorlogse cultuurministers hadden hun cultuurpolitiek nog gepresenteerd
als wapen in de strijd tegen de vermeende morele en culturele ontworteling
van de ‘massa’s van het volk’. Hoewel die argumentatie in de jaren zestig werd
bijgesteld, ging de ontwikkeling van het cultuurbeleid onverstoorbaar verder. Cultuursubsidiëring
werd niet langer gelegitimeerd met het argument dat de kunst
een dam moest opwerpen tegen de massacultuur. Overheidsnota’s gingen
omzichtig spreken over ‘andere leefstijlen’ of ‘subculturen’. De terughoudendheid
van de overheid om een moreel of artistiek oordeel te vellen nam verder toe,
terwijl de grote politieke partijen de noodzaak van staatssteun voor de cultuur
bleven onderschrijven. Kwaliteit werd het leidende criterium voor het overheidshandelen;
vast te stellen wat kwaliteit precies inhield, werd aan anderen overgelaten.
Het succes van het kwaliteitscriterium als leidend principe is goeddeels te verklaren
uit het proces van ontzuiling dat in de jaren zestig op gang kwam.
Uitingen van andere levensovertuigingen of leefstijlen werden niet langer veroordeeld
op grond van de zekerheid die een eigen religieuze of politieke ideologie
kon bieden. Persoonlijke smaak werd in steeds ruimere kring erkend als uiting
van een soevereine en autonome keuze van het individu. De stelligheid van het
eigen groepsgelijk en het geruststellende isolement van de zuilenperiode behoren
evenwel tot het verleden.
De ontzuiling is niet los te zien van het proces van democratisering dat
eveneens in de jaren zestig op gang kwam. Niet alleen werden steeds meer afwijkingen
van de dominante cultuur getolereerd en als gelijkwaardig erkend, ook
nieuwe uitingsvormen werden geleidelijk aanvaard en gerespecteerd. Dat
gebeurde niet altijd zonder slag of stoot. Aanvankelijk bleef de voorwaarde dat ze
moesten beantwoorden aan wat werd beschouwd als de beschaafde smaak. In de
jaren zeventig verloor ook deze haar monopolie. Popmuziek, stripboeken, Hollywoodfilms
en vele andere cultuuruitingen die voorheen als onkies werden
60