Sama świadomość nie wystarczy - Sayadaw U Tejaniya

zjawiska”. To, co się wydarza, pojawia się wyłącznie dlatego, że zaistniały pewne
przyczyny i warunki. Mając taką perspektywę oznacza to tym samym posiadanie
właściwego poglądu. Obserwując jak konkretne przyczyny i warunki prowadzą do
danych rezultatów, możemy zrozumieć, że jedyne co może istnieć to właśnie te
uwarunkowania i powody. Nie ma żadnego „ja”, które byłoby zaangażowane w ten
proces. Zrozumienie procesu wzajemnego warunkowania się zjawisk oznacza także
zrozumienie pojęcia anattā.
Dukkha
Jogin: Mówiłeś o dukkha, twierdząc, że jest to wszystko to, czego trudno się
pozbyć. Masz na myśli pozbycie się raz na zawsze, czy tylko tymczasowo?
SUT: To co jest trudne do pozbycia się – zarówno tymczasowo czy raz na zawsze –
wszystko to jest dukkha.
Czego trudniej się pozbyć, dosa czy lobha?
Jogin: Powiedziałbym, że są tak samo trudne do pozbycia się.
SUT: Lobha jest trudniejsza, bardziej subtelna – moha natomiast jest
najtrudniejsza. Gdy wspominałem o dukkha miałem na myśli to, że nie powinniśmy
używać słowa „cierpienie” przy tłumaczeniu tego terminu. Większość joginów nie
zdaje sobie sprawy z prawdy o dukkha, świetnie wiedząc czym jest cierpienie.
Aczkolwiek jedyne cierpienie jakie zazwyczaj mają na myśli to „odczuwanie”
cierpienia (dukkha-vedanā). Ta interpretacja cierpienia może doprowadzić do
awersji. Zrozumienie dukkha nie na tym polega.
Wielu joginom powiedziano, że ponieważ wszystko jest zmienne, dlatego muszą
cierpieć. Wiedzą, że pojawianie się i przemijanie jest oznaką nietrwałości. Ponieważ
jednak bardzo chcą osiągnąć postępy, często starają się dostrzec to pojawianie się i
przemijanie. Gdy będą praktykować w ten sposób, zapamiętane informacje jakie im
dano spowodują, że wszystko co się pojawia i przemija będą kojarzyć jedynie jako
cierpienie. Ponieważ będą uznawać to jako oznakę postępu, ich umysł
paradoksalnie zacznie dążyć w kierunku cierpienia i staną się pełni strachu. Strach
to pasywna dosa. Czasem jogini stają się tak wystraszeni, że załamują się i zaczynają
płakać.
Sens słowa dukkha jest znacznie szerszy i głębszy niż jedynie doświadczenie
fizycznego i mentalnego cierpienia. Będzie to jakikolwiek rodzaj krzywdy, od
najwyraźniejszych objawów bólu czy rozpaczy, po najbardziej subtelne formy
niezadowolenia, niepewności, braku satysfakcji, zawodu, nieprzewidywalności,
dwuznaczności, zaniepokojenia, etc. Całe to spektrum zaliczane jest według tradycji
buddyjskiej do pospolitej kategorii cierpienia zwanej dukkha-dukkha. Zaliczyć tu
można ból narodzin, choroby, starość i śmierć jak również jakąkolwiek dolegliwość
emocjonalną, na przykład złość, strach, rozpacz, rozczarowanie, pobudzenie,
oddzielenie od osób które kochamy, przebywanie wśród ludzi, których nie
114