Sama świadomość nie wystarczy - Sayadaw U Tejaniya

Na koniec warto zaznaczyć, że nie ma jednej, poprawnej, „ortodoksyjnej” wymowy
języka palijskiego. Język ten przez wieki asymilując się do różnych kultur i różnych
ludów, zmieniał także swoje brzmienie, dlatego w dzisiejszych czasach istnieją
poważne problemy z odczytywaniem klasycznych tekstów.
Zachodni badacze buddyzmu wykształcili pewien styl wymowy, jednak nie ma
żadnych dowodów na to, że ten system jest poprawny. Warto zauważyć, że pāḷi jest
językiem indoeuropejskim, natomiast ludność południowo- wschodniej Azji, która
zachowała język palijski, sama w większości mówi językami niespokrewnionymi z
grupą indoeuropejską. Wyjątkiem jest tu syngaleski, którym posługuje się większość
ludności Sri Lanki — należy on do rodziny indoeuropejskiej i to właśnie na nim
badacze oparli system współczesnej wymowy palijskiego.
Odwiedzając tradycyjne buddyjskie kraje Theravādy, można natknąć się zatem na
różnie brzmiące recytacje czy wymowę pāḷi. Np. w Kambodży można usłyszeć
zamiast „balaṃ” — „beleng”, a zamiast „piṇḍapāta” — „bindabat”. Birma
wykształciła swój własny „dialekt” palijski, prawdopodobnie bazując na alfabecie
Monów, dlatego „paccayo” jest tam wymawiane jak „pissajo” a „gacchāmi” jak
„gissami”. Co ciekawe, zachowana w Birmie wymowa „j” jako „z” jest dość
prawdopodobna. W Laosie — w którym, jak niemal we wszystkich krajach
południowo-wschodniej Azji — występuje problem z wymową spółgłosek
wargowych, zamiast „pañha” wymawia się „banhā”, a zamiast „dāna” — „tāna”. W
Tajlandii, która zapożyczyła wymowę laotańską (a nie na odwrót), jest podobnie.
Nawet na samej Sri Lance występują różnice w stosunku do wymowy przyjętej
przez zachodnich badaczy. Chociaż jest to jedyny kraj, w którym można usłyszeć
oryginalnie brzmiące spółgłoski podniebienne-cofnięte oraz gdzie przestrzega się
długości wymowy samogłosek, to za to np. każde krótkie „a” występujące na końcu
wyrazu wymawia się tam jak „æ” — zatem „kusumena nena” brzmi bardziej jak
„kusumene nene”.
Jak widać, nie istnieje jeden system wymowy palijskiego, jednak przedstawiona
powyżej propozycja wymowy jest najbardziej prawdopodobna i została
skomponowana w oparciu o dotychczasową wiedzę zebraną na temat języków
średnioindyjskich.
Należy jednak pamiętać, że Tipiṭaka posiada liczne komentarze do tekstów
podstawowych. Niektóre z tych komentarzy, czy nawet sub-komentarzy, chociaż
zapisane zostały w języku palijskim, to mają liczne naleciałości regionalne — w
zależności od tego, gdzie powstały (najczęściej w Birmie lub w Tajlandii).
127