Предавања 2011 - Универзитет „Св. Кирил и Методиј“

_________________________________________________________ 171
убие“. 49 Актуелноста на ова прашање од година на година сè повеќе се
зголемувала со оглед на последиците во општинското (не)функционирање
од ваквата егзархиска концепција. Резимирајќи го ефектот од
просветната практика на Егзархијата во Македонија, Поп Арсов
заклучува: „училиштата, со еден збор, како што се сега поставени, ги
немаат во предвид интересите на таа земја, за која наизглед постојат ...
И Македонецот има особена потреба од повозвишен интелектуалноморален
полет, кој нашите 'доброжелатели' наместо да го подпомогнат,
бараат севозможни средства да го спречат, сомневајќи се во најново
време во некаков сепаратизам“. 50
Како значаен сегмент на овој план е и зафатот на научно-литературното
друштво што дејствува во овој период во Софија, а тоа е
Младата македонска книжовна дружина, чие гласило е списанието
„Лоза“ 51 . Иако тие експлицитно не пројавуваат сепаратистички тенденции,
веќе првиот број на списанието, кој излегол во февруари 1892 г.,
бил подложен на силна критика од страна на провладиниот весник
„Свобода“. Сепаратистичките пројави, меѓу другото, биле препознаени
во обидот на „лозарите“ да воспостават свој јазичен стандард 52 , во кој
свесно биле занемарени правилата на официјалниот бугарски правопис
со воведување повеќе фонетски правопис и македонски особености 53 .
Ограничувањето на и онака минималниот општествен живот на
македонскиот народ во османлиската држава, било повод за барање и
на друга алтернатива во црковната сфера (со оглед на шеријатското
право во Империјата). За македонското граѓанство излезот од лавиринтот
на „општествената парализија“ 54 , бил во организирање посебен
црковен живот од Егзархијата или под јурисдикција на Патријаршијата
или под покровителство на Римокатоличката црква (унија) преку
49
Понатаму во брошурата Петар Поп Арсов, запишал: „... нашите вековни господари
никогаш не го имаа закачено нашето општинско самоуправување, макар и под грчки
владици, во општината нашиот народ бил слободен да размислува за поддршка и
уредување на училиштата, црквите, манастирите и други народо-општествени
прашања“. - ВАРДАРСКИ, Стамболовщината въ Македония ... , 42-46.
50
Ibidem, 14 - 42.
51 Во дружина членувале редица истакнати македонски интелектуалци, публицисти,
писатели и сл., кои и подоцна ја развиваат својата активност, пројавувајќи и иделошка
непостојаност, како што се: Коста Шахов (претседател), Георги Баласчев, Евтим
Спространов и др., но и идните основачи на Македонската револуционерна организација:
Иван Хаџи Николов, Даме Груев и Петар Поп Арсов.
52 Т. СТАМАТОСКИ, Обидот на ,Лоза‘ да гради македонски јазичен стандард,
Континуитет на македонскиот јазик, Скопје, 1998, стр. 67-84.
53 Како резултат на ова, во јуни 1893 г. се растура друштвото, а списанието „Лоза“
престанува да излегува. Истото било обновено во мај 1894 г., но овој пат со друга редакција,
нова уредувачка политика и со примена на официјалниот бугарски правопис. –
Б. РИСТОВСКИ, „Лозарите“ во развитокот на македонската национална мисла, во:
Македонскиот народ и македонската нација, I, Мисла, Скопје, 1983, стр. 469-510.
54
Темко Попов, Кој је крив, Документи за борбата ... , т. I, стр. 284.