Предавања 2011 - Универзитет „Св. Кирил и Методиј“

_________________________________________________________
60
nenta e zamenskata pridavka samo-: samoodrekuvawe, samodaruvawe,
samo`rtva, samozaborav…
2. Vo odnos na pridavkite se zabele`uva pogolema prisutnost
na sinteti~ki formi, dobieni so sufiksacija od imenki
upotrebeni kako imenski atrubuti (imenski grupi zavisni od
ime), na primer: krsni stradawa < stradawa na krstot, grevovni
isku{enija < isku{enija na grevot, sinovski strav <
strav za sinot, hramov praznik < praznik na hramot.
Kaj pridavkite dobieni so prefiksacija najproduktivna e
negacijata vo funkcija na prefiks i toa vo zborovi vo koi se
javuva so svoeto osnovno zna~ewe: nevidlivi sili - 'sili {to ne se
vidlivi', nevenliva mladost - 'mladost {to ne venee', neve~erna
svetlina - 'svetlina {to ne e ve~erna', ili kako sinonim na
obrazuvawata so prefiksot bez-: nesmrten - besmrten, nebo`en -
bezbo`en.
Se zabele`uva i prisustvo na prefiksno-sufiksniot
na~in na izveduvawe motivirani pridavki, osobeno preku modelot:
prefiks + osnova + -en: bezrezerven, bespo~eten, ras~ove~en.
Posebna funkcionalnost imaat slo`enite pridavki koi
naj~esto zamenuvaat celi sintagmi ili del-re~enici: bogougodni
dela > 'dela ugodni na Boga', du{epolezna dimenzija > 'dimenzija
polezna za du{ata', svetotainski `ivot > '`ivot so svetite
tajni'.
Kako poseben model na slo`uvawe bi gi izdvoile primerite
na slo`enka dobiena od predlog i imenka: kraeagolen kamen
= 'kamen kraj agolot', i slo`enka dobiena od negiran glagol i
imenka: neznabo`e~ki svet = 'svet {to ne znae za boga'.
3. Kaj glagolite se prisutni sufiksnite obrazuvawa od
pridavski osnovi od tipot svetlee, `ednee i prefiksno-sufiksnite
obrazuvawa spored modelot: predlog + imenska osnova + -
uva: o`alostuva, obeshrabruva, obo`uva (so zna~ewe "opfa}awe
so boga") na pr.: … i ~ovekot treba se obo`i so Boga.
I vo ovoj slu~aj, kaj glagolite se zabele`uvaat slo`eni
glagoli so zamenskata pridavka samo- kako prva komponenta:
samozaborava, samodaruva, samo`rtvuva.
Najdobar primer za funkcionalnosta na zboroobrazuvaweto
vo diferenciraweto na ovoj vid stilsko-izrazni tekstovi
od standardnata upotreba na jazi~niot izraz se primerite od
tipot: @rtvoprenesuvaj}i se, za `ivotot na svetot kade {to
vo eden zbor e sintetizirana cela del-re~enica: Koga se prinesuva
kako `rtva, za `ivotot na svetot.
* * *