01.06.2013 Views

Documento - Scuola Superiore di Studi Storici, Geografici ...

Documento - Scuola Superiore di Studi Storici, Geografici ...

Documento - Scuola Superiore di Studi Storici, Geografici ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

ANTONIO ROTONDÒ<br />

ta<strong>di</strong>ni renderà gli strati popolari delle città e delle campagne tedesche ancor<br />

più impermeabili alla proposta <strong>di</strong> simili miraggi. Mi limito a un solo<br />

esempio. Nel febbraio del 1527, l’umanista Wolfgang Rychard scriverà<br />

da Ulm: «Apud agricolas et civitatensem plebem summa spes est in Turcae<br />

adventu. Hinc evenit quod, proh dolor, nostrum vulgus clandestine<br />

adfectat Turcae adventum et imaginatur lenius vivere sub Turca vel <strong>di</strong>abolo<br />

quam sub suis quibus hactenus dominis». 50 Quanto a Lutero, già nel<br />

1518, l’anno stesso in cui Brant de<strong>di</strong>cò a Massimiliano l’ultima delle sue<br />

«neniae nyciteriae», scrisse che «praeliare adversus Turcas est repugnare<br />

Deo visitanti iniquitates per illos»; e l’affermazione venne inclusa fra le<br />

sue quarantun proposizioni erronee elencate nella bolla Exsurge Domine,<br />

fu condannata dalla Sorbona (1521) ed entrò nel Catalogus haereticorum<br />

omnium pene <strong>di</strong> Bernardo <strong>di</strong> Lussemburgo (1524). 51 Neppure la generale<br />

emozione suscitata dall’asse<strong>di</strong>o <strong>di</strong> Vienna <strong>di</strong>stolse Lutero dal riproporre il<br />

problema che sarebbe stato <strong>di</strong>battuto durante tutto il secolo: cioè l’illiceità<br />

della «guerra santa». Emozioni religiose suscitate dall’appello alla crociata<br />

e promesse <strong>di</strong> fulgi<strong>di</strong> trionfi contro l’Anticristo erano visti da Lutero<br />

come <strong>di</strong>versivi dalla riflessione sui mali propri della cristianità: le pietre<br />

del sepolcro <strong>di</strong> Cristo («sepulchrum illud corporale, quod Saraceni tenent»)<br />

– <strong>di</strong>ceva – non interessano a Dio più <strong>di</strong> quanto, secondo s. Paolo,<br />

possa interessargli un branco <strong>di</strong> buoi; il vero sepolcro da liberare è la<br />

tima con contemporanea e<strong>di</strong>zione in tedesco). Non mi risulta che queste e<strong>di</strong>zioni procurate<br />

da Brant siano state stu<strong>di</strong>ate nella loro caratteristica <strong>di</strong> stampe popolari, a proposito della<br />

quale ve<strong>di</strong> la lettera <strong>di</strong> de<strong>di</strong>ca del Brant a Johannes Meder: «... motus fortassis Gregorianae<br />

constitutionis lectione, qua scriptum reliquit picturam rerum gestarum esse necessariam.<br />

Nam quod legentibus scriptura hoc et i<strong>di</strong>otis praestat pictura cernentibus, quia in ipsa ignorantes<br />

vident quid sequi debeant, in ipsa legunt qui literas nesciunt. Unde et praecipue imperitis<br />

pro lectione pictura est. Tuo igitur iussu Deo amabilis pater tuoque suasit hanc quam<br />

coram cernis popularem subii provinciam. Tabulas utcunque sculpendas or<strong>di</strong>navi quo facilius<br />

spiritus prophetici multis innotescat vaticinium. Fecique id eo libentius quo gloriosum<br />

reipublicae Christianae contra Infideles Thurcasque inibi repromissum propius existimo fore<br />

triumphum» (c. aiv). Sul testo della Revelatio ve<strong>di</strong> ora MARC LAUREYS, DANIEL VERHELST,<br />

Pseudo-Metho<strong>di</strong>us, Revelationes: Textgeschichte und kritische E<strong>di</strong>tion. Eirc Leuven-Groninger Forschungsprojekt,<br />

in The use and abuse of Eschatology in the Middle Ages, ed. by DANIEL VERHELST,<br />

Leuven Univ. Press, 1988, pp. 112-136. Sugli altri scritti antiturchi del Brant, ve<strong>di</strong> EDWIN<br />

H. ZEYDEL, Sebastian Brant, New York, Twayne Publishers, 1967, pp. 125-142.<br />

50 CARL TH. KEIM, Wolfgang Richard, der Ulmer Arzt. Ein Bild aus der Reformationszeit,<br />

«Tübinger theologische Jahrbuch», XII, 1853, pp. 307-373, in part. p. 340.<br />

51 GEORGE W. FORELL, Luther and the War against the Turks, «Church History», XIV,<br />

1945, p. 257 (con riferimento alle Resolutiones <strong>di</strong>sputationum del 1518); HERVEY BUCHANAN,<br />

Luther and the Turks cit., pp. 148-149; MICHAEL HEATH, Crusa<strong>di</strong>ng Commonplaces cit., p. 15.<br />

~ 64 ~

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!