Over aanklagen, kort op de bal spelen, grenzen verleggen en de klik ...

2.1 leren in voortrajecten
2.1.1 leren altijd en overal
Leren is in eerste instantie een continu en levenslang
proces. Mensen leren omdat ze kennis en vaardigheden
nodig hebben om zich in de samenleving staande te
houden. Kinderen leren daarnaast ook al vroeg zichzelf
te beheersen en te sturen, zich aan de regels te houden
(de Swaan 2006: 66ff).
Wie ‘leren’ zegt, denkt bijna werktuiglijk aan de
sector van onderwijs en opleiding, de maatschappelijke
instelling bij uitstek die leren als opdracht van
de samenleving meekrijgt. De school is echter niet de
enige plek waar mensen in onze samenleving leren.
Over aanklampen, kOrt Op de bal spelen, grenzen verleggen en de klik maken…
hooFdStuk 2 theoretische achtergrond
Het onderhavige hoofdstuk omvat in zijn geheel vijf paragrafen. In de eerste paragraaf (2.1)
beschouw ik leerprocessen binnen de voortrajecten tegen de achtergrond van definities, soorten
en vormen van leren. Meer concreet ga ik in op vier modellen van leervormen (formaliteit/informaliteit
(Livingstone), het leervormenmodel volgens Simons, het leervormenmodel volgens
Vermunt, leren/werken) (2.1.2) en passen die vervolgens toe op het leren in voortrajecten (2.1.3).
De tweede paragraaf (2.2) wijd ik aan het sociaalconstructivisme als leertheoretisch denkraam
van dit SDL-onderzoek. Na een korte inleiding tot de sociaalconstructivistische
leertheorie (2.2.1) bekijk ik vier samenhangende grondprincipes: (1) leren is constructief en
actief (2.2.2), (2) leren is authentiek (2.2.3), (3) leren is sociaal (2.2.4) en (4) leren is mee zelf
sturen (2.2.5).
Het scheppen van krachtige leeromgevingen ligt in het verlengde van de sociaalconstructivistische
leervisie en vormt het thema van paragraaf 2.3. Eerst behandel ik de kenmerken
van krachtige leeromgevingen (2.3.1). Vervolgens komt het competentiegericht leren als
sociaalconstructivistisch basiskenmerk van krachtige beroepsgerichte leeromgevingen aan de
orde (2.3.2), met bijzondere aandacht voor in voortrajecten mogelijk te ontwikkelen sleutelcompetenties
(2.3.3).
Uit deze exercitie leid ik ten slotte (2.3.4) schematisch een aantal bouwstenen af ten behoeve
van het vormgeven van krachtige arbeidsgerichte leeromgevingen in voortrajecten voor deeltijds
leerplichtige jongeren.
Jongeren in het deeltijds onderwijs – en voortrajecters a fortiori – worden doorgaans getypeerd
als ‘maatschappelijk kwetsbaar’. Bovendien is de theorie van ‘maatschappelijke
kwetsbaarheid’ (Nicole Vettenburg en anderen) op het veld geregeld het uitgangspunt voor het
werken met deze groep van jongeren (bijvoorbeeld bij organisaties als Arktos en Groep Intro).
In 2.4 stel ik deze theorie daarom als afsluiting van dit hoofdstuk beknopt voor.
De ‘schoolse’ manier van leren is bovendien evenmin
de enige manier om kennis op te doen, vaardigheden
te verwerven en te oefenen, of normen en waarden te
verinnerlijken (zie Resnick 1987).
Mensen leren altijd en overal. Leren kan plaatsvinden
op alle momenten en onder alle omstandigheden
waarin individuen ervaringen opdoen, als die ervaringen
tenminste bijdragen aan de mogelijkheden van
het individu om op andere manieren te denken of zich
op andere wijzen te gedragen (Simons & Lodewijks
1999). Er wordt niet alleen geleerd op school of in de
klas, in aanwezigheid van iemand die van aanleren
(instructie) zijn of haar beroep heeft gemaakt, zoals een
leraar, onderwijzer, lector of docent. Het is dus zeker
14